Archives de catégorie : Récits de femmes

Avent 2022 – Lieux – Photographies de la Médiathèque, MMSH – 18, Massello, Val Germanasca, 1981

Pour ce calendrier de l’Avent 2022, l’équipe du secteur Archives de la recherche de la Médiathèque MMSH vous propose de parcourir le livre de George Perec Lieux sur le site du Seuil tout en suivant le fil de 24 images (et parfois plus) représentatives de nos fonds qui traversent des lieux multiples au gré des recherches de celles et ceux qui ont déposé leurs archives à la Médiathèque de la MMSH.

lavoir à Massello

Comment se faisait la lessive aux cendres dans un village de montagne au début du 20ème siècle ? Il fallait laver le linge  : 7 fois dans l’eau tiède, 7 fois dans l’eau chaude, 7 fois dans l’eau bouillante… les fonds Annie-Hélène Dufour et Christian Bromberger enregistrés dans le Val Germanasca nous donne à entendre la vie quotidienne et le travail des femmes dans cette région reculée et difficile à la frontière entre l’Italie et la France.  En lien avec ces entretiens, des images des villages alpins, comme ici un lavoir à Massello, sur MédiHal, sous licence Etalab.

 

 

 

Clôture et nouveaux horizons pour le fonds Roche-Taranger

Le fonds Roche-Taranger, constitué d’enquêtes orales menées par des étudiants de l’Université de Provence1 entre 1977 et 1998, est issu d’un cours de littérature et d’un cours de cinéma dirigés par Anne Roche et Marie-Claude Taranger.

Ce fonds est important, non seulement par sa volumétrie (183 cassettes analogiques numérisées, 217 fichiers numériques issus de ces supports, plus de 164 heures d’archives sonores et 2,74 mètres linéaires d’archives papier) mais aussi par son contenu2. Continuer la lecture de Clôture et nouveaux horizons pour le fonds Roche-Taranger

  1. Devenue Aix-Marseille Université depuis 2012. []
  2. Le fonds Roche-Taranger comprend 5 corpus d’archives : Le corpus « Celles qui n’ont pas écrit » est le plus important en nombre d’enquêtes. Il rassemble des récits d’hommes et de femmes à propos de leurs souvenirs et de leur vision de l’histoire avant 1945. Le corpus « « Je vous le raconte volontiers parce qu’on ne me l’a jamais demandé… » : récits autobiographiques de français en Algérie, au Maroc, en Tunisie dans les années 1930 à 1962 » regroupe les témoignages de Français qui ont vécu entre 1930 et 1962 dans un pays du Maghreb. La majorité des entretiens porte sur des récits d’appelés de la guerre d’Algérie et a été enregistrée durant l’année universitaire 1990-1991. Le corpus « Le cinéma des années 1930 dans le midi de la France » regroupe des témoignages de contemporains ayant vécu l’arrivée du cinéma en Provence. Le corpus « Archives orales annexes au fonds Roche-Taranger » est constitué par des enregistrements qui accompagnent les enquêtes orales réalisées en majorité par des étudiants. On y trouve des conférences ainsi que des séances de téléenseignement sur la thématique du récit autobiographique. Enfin, le corpus « Documentation d’accompagnement du fonds Roche-Taranger » présente les documents manuscrits et tapuscrits relatifs à ces enquêtes orales, principalement des transcriptions d’élèves et leurs analyses correspondantes ainsi que des documents liés aux différentes publications des enseignantes. []

MERCREDI – Open Access Week 2017 : Souvenirs personnels d’une institutrice née en 1900 en Côte d’Or et récit de son exode dans le Sud

Les chercheurs qui produisent des données sonores au cours de leur travail de terrain peuvent faire le choix de diffuser en libre accès les sources de leur recherche dans une phonothèque. En collaboration avec l’archiviste et selon les thématiques explorées, les chercheurs décident, au moment du dépôt, des modalités d’accès aux données produites. Ils apportent alors tous les éléments de contextualisation nécessaires à la diffusion de leur recherche. Plusieurs outils sont disponibles à la phonothèque de la MMSH pour mettre en œuvre concrètement cette diffusion, en conformité avec les questions éthiques et juridiques. « Open in order to… » est le thème de cette année : l’équipe des archivistes de la phonothèque de la MMSH vous explique chaque jour pourquoi il lui semble important d’ouvrir les enregistrements de terrain à l’écoute de tous les publics sur Les carnets de la phonothèque : https://phonotheque.hypotheses.org/oa 
L’occasion également de mettre en avant des archives sonores libres de droit ou qui sont dédiées avant l’heure au domaine public. Bonne écoute !

Aujourd’hui, la phonothèque vous propose de découvrir un extrait de l’enquête « Souvenirs personnels d’une institutrice née en 1900 en Côte-d’Or et récit de son exode dans le Sud » – Fonds Roche-Taranger1.

Anne Roche et Marie-Claude Taranger, enseignantes à l’Université de Provence2, ont dirigé un cours de littérature axé sur le récit autobiographique3 entre 1978 et 1996. Pour être évalués, les élèves devaient réaliser une enquête orale d’une personne de leur choix, s’appuyant sur différentes thématiques (années 1930, Front Populaire, Seconde Guerre mondiale etc.). Devant la richesse de ces témoignages, Anne Roche et Marie-Claude Taranger ont décidé de publier un ouvrage4, ce qui les a conduit à demander des autorisations de diffusion auprès des personnes interrogées ou de leurs ayants droit. Afin de conserver les enregistrements et de garantir leur diffusion auprès du public, elles se sont adressées à la phonothèque de la MMSH5. Continuer la lecture de MERCREDI – Open Access Week 2017 : Souvenirs personnels d’une institutrice née en 1900 en Côte d’Or et récit de son exode dans le Sud

  1. L’enquête est disponible dans son intégralité sur la base de données Ganoub : 2 h 3 min. []
  2. Devenue Aix-Marseille Université depuis 2012 []
  3. Dans la lignée des travaux de Philippe Lejeune []
  4. Roche, Anne ; Taranger, Marie-Claude, Celles qui n’ont pas écrit. Récits de femmes dans la région marseillaise. 1914-1945, Aix-en-Provence, Edisud, 1995, 238 p. (voir notice SUDOC) []
  5. À ce propos, vous pouvez lire le billet de Matthieu Andreani du 7 décembre 2012. []

entretien avec Anastasia Onasoglou= ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΟΝΑΣΟΓΛΟΥ

En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française: Souvenirs de jeunesse d’Anastasia Onasoglou en 1922 à Kayseri en Asie-Mineure = Αναμνήσεις της Αναστασίας Ονάσογλου από τα νεανικά της χρόνια στην Καισάρεια

Ηχογραφήθηκε στις 4 Αυγούστου του 2001 στη Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάτου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο1

 

Οίκος ευγηρίας Αγίου Ιωάννου Ταλάντων συνομιλία με την κυρία Αναστασία Ονάσογλου. Τη στιγμή της συνέντευξης η Αναστασία είναι 95 χρονών, άρρωστη στην υγεία της, με μνήμη ισχνή που δεν βοηθάει στην ανάκληση των γεγονότων του παρελθόντος. Σύμφωνα με την ίδια, έζησε τη Μικρασιατική Καταστροφή στην ηλικία των δεκαέξι χρονών. To πατρικό της όνομα είναι Μουτάκογλου και κατάγεται από την Καισάρεια. Τη μητέρα της την έλεγαν Αναστασία και τον πατέρα της Στρατή, οι οποίοι μαζί με την Αναστασία είχαν επτά παιδιά. Η Αναστασία έχει ευχάριστες αναμνήσεις από  τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στην Καισάρεια, θυμάται πως είχε πολλούς φίλους Τούρκους που  παίζανε μαζί και συμβίωναν αρμονικά. Οι μνήμες από τη φυγή είναι θολές αλλά είναι σίγουρη πως έφυγε όλη η οικογένεια από εκεί, ακόμα και οι γιαγιάδες της και οι παππούδες της. Kαθ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξης επαναλαμβάνει συχνά το παράπονό της για τη ζωή της στην Ελλάδα και τη σκληρότητα των ντόπιων.  Η εγκατάστασή τους ήταν δύσκολη, το ελληνικό κράτος δεν τους βοηθούσε, ζούσαν με νοίκι και ο πατέρας της εργαζόταν σκληρά για να το πληρώσει. Η ίδια παντρεύτηκε δύο φορές, ο πρώτος της άντρας πέθανε σύντομα, ενώ ο δεύτερος, ο Ονάσογλου, ήταν και αυτός πρόσφυγας. Η Αναστασία νοσταλγεί τα παιδικά της χρόνια στην Καισάρεια, τους Τούρκους φίλους της με τους οποίους  διασκέδαζαν συχνά, έπαιζαν ντέφι, μαντολίνο, χόρευαν και οργάνωναν βραδιές πόλκα.

Crédits photographiques : Image à la une, “Portrait d’une petite fille à  l’Orphelinat Américain de Syros en 1922”. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []

Entretien avec les soeurs Voikou = ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΒΟΙΚΟΥ

En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française :    Les soeurs Voïkou racontent l’histoire de leurs parents, rescapés de la catastrophe de Smyrne et leur installation à Syros  = Οι αδελφές Βόικου αφηγούνται τη ζωή των γονιών τους που επέζησαν της μικρασιατικής καταστροφής  και την εγκατάσταση τους στη Σύρο

Ηχογραφήθηκε το 1999 στη Σύρο από την Αγγελική Ψιλοπούλου και την Μαργαρίτα Καλουτά για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1

Η οικογένεια Βόικου είχε μάλλον δέκα παιδιά, επτά κορίτσια και τρία αγόρια. Η Ευστρατία, η Ειρήνη και η Ζωή, είναι τρείς από τις επτά αδελφές Βόικου  και μας αφηγούνται την ιστορία της οικογένειας τους.   Κατά την διάρκεια της ηχογράφησης, δεν είναι ξεκάθαρο  ποιά είναι τα ονόματά τους και ποιά αδελφή μιλάει κάθε φορά, καθώς η μία συμπληρώνει την άλλη.    Η μητέρα τους, η Καλλιόπη, ήταν από το Κορδελιό, ενώ ο πατέρας τους, o Δημήτρης, ήταν από την Κρήτη. Είχαν ένα τσαγκαράδικο στη Σμύρνη και ζούσαν αρμονικά με τους τούρκους. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, αγνόησαν τις προειδοποιήσεις να φύγουν από την πόλη και συνέχισαν την ζωή τους κανονικά.  Σε αυτό το διάστημα η Καλλιόπη έκανε πέντε παιδιά (τα άλλα θα τα γεννήσει αργότερα στη Σύρο) από τα οποία το ένα -ο Βίκτωρας- ήταν μουγκός.

Πριν από το 1922, ένα βράδυ μπήκαν στο σπίτι Τούρκοι στρατιώτες, πήραν όλα τα αντικείμενα που είχαν αξία και τραβήξαν τα σκουλαρίκια των παιδιών. Οι αδελφές Βόικου έχουν μέχρι σήμερα τα σημάδια στα αυτιά τους. Έπειτα ήρθε η Μικρασιατική Καταστροφή και η Καλλιόπη μόνη πάσχιζε να σώσει τα πέντε μικρά παιδιά της, δεδομένου ότι ο Δημήτρης είχε ενταχθεί στον ελληνικό στρατό. Ο Βίκτωρας είχε βρει στον δρόμο ένα σακουλάκι με λεφτά και μ’αυτά επιβίωσαν σε όλο το ταξίδι της φυγής. Μετά από πολλές δυσκολίες και περιπέτειες, κατάφεραν να επιβιβαστούν σε ένα πλοίο. Τα παιδάκια ήταν πολύ μικρά και δοκιμάστηκαν από την πείνα τις κρίσιμες αυτές στιγμές. Το καράβι τους πέρασε από  Χίο, Μυτιλήνη, Ύδρα και Σπέτσες. Στην αρχή νόμιζαν ότι θα έβρισκαν τον πατέρα τους στην Αθήνα, αλλά αυτός, ως στρατιώτης είχε μεταβεί στη στρατιωτική βάση της Σύρου. Οι αδελφές Βόικου θυμούνται τη στιγμή της επανένωσης της οικογένειας στη Σύρο σαν μια στιγμή μεγάλης συγκίνησης. Ο πατέρας δούλευε ως τσαγκάρης στο Αμερικανικό Ορφανοτροφείο και αργότερα άνοιξε δικό του τσαγκαράδικο καταφέρνοντας να αγοράσει ένα σπίτι.  Τα πρώτα χρόνια οι Συριανοί δεν ήταν πολύ φιλόξενοι, τους φώναζαν “τουρκόσπορους” και τις γυναίκες “τουρκομερίτισσες”. Συγκατοικούσαν πολυάριθμες οικογένειες προσφύγων σε μικρούς χώρους κάτω από κακές συνθήκες υγιεινής. Σιγά-σιγά όμως γνωρίστηκαν με τους ντόπιους, έκαναν παρέα και ανέπτυξαν στενές σχέσεις. Μάλιστα, διάφορες Συριανές φίλες της Καλλιόπης την βοήθησαν πολύ  όταν ήταν μικρά τα παιδιά της.

Η Καλλιόπη η Σμυρνιά, όπως την έλεγαν στη Σύρο, ήταν γνωστή για τα γλέντια της και τις γιορτές της, στα οποία έρχονταν ντόπιοι και πρόσφυγες περιμένοντας με ανυπομονησία να δοκιμάσουν τα φαγητά της. Έκαναν μεγάλα τραπέζια  στο σπίτι τους, όπου τραγουδούσαν σμυρνέϊκα και λέγανε μαντινάδες. Όλη η γειτονιά μαζευόταν για να ακούσει. Ο πατέρας, εκτός από το τσαγκαράδικο, άνοιξε και μια ταβέρνα. Εκεί περνούσε τα βράδια, κερνούσε συχνά τους πελάτες και  έσβηνε τα περισσότερα από όσα του χρωστούσαν. Η Καλλιόπη ήταν θρήσκα, τακτική και καθαρή, γάζωνε σε μια μηχανή τα εσώρουχα της οικογένειας,  ετοίμαζε φαγητό και το πήγαινε  κάθε μέρα στα εργοστάσια που εργάζονταν τα παιδιά της. Οι αδελφές Βόικου πήγαν λίγες μόνο τάξεις δημοτικού και  μετά αναγκάστηκαν να δουλέψουν, κυρίως  στα εργοστάσια της Ερμούπολης. Στην Κατοχή, σύμφωνα με τις αδελφές, οι πρόσφυγες δοκιμάστηκαν περισσότερο από τους άλλους κατοίκους του νησιού και ο  Δημήτρης προστάτευσε τις κόρες του από τις ερωτικές διαθέσεις των Ιταλών. Λίγο αργότερα πέθανε  η Καλλιόπη και ο Δημήτρης κόντεψε να τρελαθεί από τη στεναχώρια.

Στο τελευταίο τμήμα της συνέντευξης οι τρεις αδελφές μιλούν για τις δικές τους κυρίως αναμνήσεις, για τους γάμους, τις διασκεδάσεις, τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο. Ξεχωρίζουν οι πληροφορίες που αναφέρονται σε ένα ορφανό που περιμάζεψε  η μητέρα τους και το έκανε ψυχοπαίδι, όπως και  ότι δεν πήγε στον  γάμο μιας κόρης της με έναν καθολικό και της μίλησε μόνον όταν γέννησε το πρώτο της παιδί, σε  αντίθεση με  τον πατέρα τους που δεν είχε πρόβλημα με τους μικτούς γάμους. Το κλίμα της συνέντευξης είναι ευχάριστο, έχει νυχτώσει αρκετά και οι αδελφές πειράζουν η μία την άλλη.

Crédits photographiques de l’image à la Une :  Image à la une, portraits des soeurs Voikou. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).

Deuxième image, Greek and Armenian refugee children in the sea near Marathon, Greece, c. 1915 or 1916, following their departure from Turkey. Photograph by the : American Committee for Relief in the Near East, Library of congress. Pas de restrictions de droits connues.

 

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []

Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : entretien avec Despina Dimou = συνεντευξη με την Δεσποινα Δημου

En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française : Despina Dimou, réfugiée de la première génération évoque la catastrophe de Smyrne qu’elle a vécu à l’âge de 14 ans 

Δέσποινα Δήμου πρόσφυγας πρώτης γενιάς μιλάει για την μικρασιατική καταστροφή που έζησε σε ηλικία 14 χρονών Ηχογραφήθηκε το 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου  για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1

Η Δέσποινα Δήμου τη στιγμή της συνέντευξης είναι 92 χρονών. Γεννήθηκε το 1908 στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) κοντά στην Σμύρνη. Ο πατέρας της Γαβριήλ Δήμος και η μητέρα της Φανή ήταν από την Κωνσταντινούπολη  και είχαν πέντε παιδιά  τον Θανάση, τη Μαρία, την Ειρήνη, την Αφροδίτη και τη Δέσποινα. Ο Γαβριήλ ήταν γνωστός βιολιστής στο Αϊβαλί με μεγάλο ρεπερτόριο που δεν ήταν μόνο παραδοσιακό.  Χωρίς να έχει πάει  για πολύ καιρό στο σχολείο, είχε μάθει να γράφει και να διαβάζει, ενώ η Φανή ήταν αναλφάβητη. Ήταν μια μεσοαστική οικογένεια με πολύ αγάπη για τη μουσική και διαφορετικά ακούσματα. Ο Θανάσης και η Μαρία ήξεραν και αυτοί να παίζουν βιολί, ενώ όλοι είχαν μουσικές γνώσεις. Η Δέσποινα λέει συγκινημένη πως “έβγαινε πάντα μουσική  μέσα από το σπίτι και πως το μόνο ουσιώδες και χαριτωμένο ήταν αυτό”.Kuiawiak Πριν τα γεγονότα του 1922, όλα τα παιδιά πηγαίναν στο σχολείο εκτός από την Ειρήνη που δούλευε ήδη ως καθηγήτρια και ήταν αρραβωνιασμένη με έναν επίσης καθηγητή, τον Δημήτρη Κοντέλλη, τον οποίο  κατά τη διάρκεια των γεγονότων του 1922 οι Τούρκοι στρατιώτες τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Σύμφωνα με την Δέσποινα, πριν τη Μικρασιατική καταστροφή οι Τούρκοι και οι Έλληνες ζούσαν χωρίς εχθρότητα και προβλήματα. Το αίσθημα μίσους από κάποιες ομάδες και η αντιπαλότητα ήρθε αργότερα. – Τον Σεπτέμβριο του 1922, κατά την διάρκεια των διωγμών, η οικογένεια διέφυγε με τα αμερικάνικα πλοία για την  πόλη της Μυτιλήνης στη Λέσβο. Η Φανή κατάφερε να κρύψει κάποιες χρυσές λίρες στο στρίφωμα του φορέματος της και να τις περάσει από το τουρκικό τελωνείο.  – Στη Μυτιλήνη η οικογένεια έμεινε για περίπου ένα χρόνο. Εκεί κατοικούσε μία μεγάλη μειονότητα Τούρκων με τους οποίους η οικογένεια Δήμου ήταν γείτονες. Οι Τούρκοι τους συμπεριφέρθηκαν πολύ καλά, τους βοήθησαν και είχαν μεταξύ τους πολύ καλές σχέσεις. Ένας νεαρός Τούρκος ερωτεύτηκε τη Μαρία (μία από τις αδελφές) η οποία, όπως  η Δέσποινα υποστηρίζει,  ήταν πολύ όμορφη, αλλά εκείνη την  εποχή ήταν σχεδόν αδύνατο να γίνει μικτός θρησκευτικός γάμος. Στο νησί, ζούσαν αρκετές προσφυγικές οικογένειες και συζούσαν όλοι μαζί, μέσα σε μια  όμορφη καθημερινότητα. Η Δέσποινα αναπολεί εκείνη την περίοδο και θυμάται πως ήταν πολύ χαρούμενη. – Ένα χρόνο μετά, λόγω της συνθήκης της Λωζάνης και της ανταλλαγής των πληθυσμών, οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Μυτιλήνη και την Ελλάδα. Ο Θανάσης είχε κάποιες γνωριμίες στη Σύρο από το στρατό και η οικογένεια μετακινήθηκε στην Ερμούπολη. Πέρασαν στην αρχή δύο επισφαλή χρόνια, όπου ο Γαβριήλ έπαιζε βιολί δεξιά και αριστερά και ζούσαν σε μια καρβουναποθήκη. Έπειτα, με πολλές προσπάθειες, κατάφεραν να ανοίξουν ένα μικρό παντοπωλείο στην Ερμούπολη και να νοικιάσουν ένα σπίτι για να μείνουν. Η αδελφή του Ειρήνη, που ήταν καθηγήτρια, έδινε μαθήματα στις μικρότερες αδελφές της, ανάμερα σ’ αυτά ήταν και το μάθημα μουσικής. Η Δέσποινα μας λέει πως η ίδια, είχε πολύ ωραία φωνή και της άρεσε να τραγουδάει, ενώ αργότερα ξεκίνησε να φοιτά στην εμπορική σχολή και έκτοτε δούλευε. Η άποψη της Δέσποινας για την υποδοχή των προσφύγων στη Σύρο είναι αντιφατική, από την μια υποστηρίζει πως οι Συριανοί ήταν καλοπροαίρετοι με τους πρόσφυγες, από την άλλη μιλάει για πολλές δυσκολίες ένταξης, όπως επίσης και για «χαρακτηρισμούς» στο πρόσωπό τους. Κλείνοντας η Δέσποινα λέει  “Συγγνώμη αλλά δεν έχω όμορφες ιστορίες να διηγηθώ”.

Crédits photographiques : Image à la une, portraits de Despina Dimou et son mari. La photographie de Despina Dimou a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).                                       Deuxième image, KuiawiakHistoric Sheet Music Collection 1800-1922), Library of congress. Pas de restrictions de droits connues.

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []

Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : entretien avec les soeurs General = συνεντευξη με τις αδελφες Ζενεραλ

En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française : Deux soeurs, issues d’une famille de réfugiés sur l’île de Syros, évoquent les récits de leur  père Zosef General qui a vécu l’incendie de Smyrne à l’âge de 27 ans 

Δύο αδελφές από προσφυγική οικογένεια, μας αφηγούνται την ζωή του πατέρα τους Ζοζέφ Ζενεράλ που έζησε την καταστροφή της Σμύρνης στην ηλικία των 27 χρονών. Ηχογραφήθηκε στις 8 Αυγούστου του 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου  για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1

Οι αδελφές Ζενεράλ, η Αντουανέτα και η Ελεονώρα, αφηγούνται την ιστορία του πατέρα τους Ζοζέφ-Ιωσήφ Ζενεράλ  από τη Σμύρνη, που επιβίωσε από την μεγάλη πυρκαγιά του 1922.  Η Αντουανέτα Zενεράλ γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1928 και εργάστηκε σε υπηρεσία ηλεκτροδότησης. Η Ελεονόρα Ζενεράλ γεννήθηκε το 1931, επίσης στην Ερμούπολη  και δούλευε σαν έμπορος ψιλικών. Ο Ζοζέφ γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1895 και τέλειωσε το γαλλικό γυμνάσιο, ενώ ο πατέρας του ήταν Γάλλος και δούλευε στους γαλλικούς σιδηροδρόμουs. Μετά από χρόνια, εγκαταστάθηκαν στο προάστιο Μπουρνόβα της Σμύρνης. Ο Ζοζέφ  δούλευε εκεί σαν ηλεκτρολόγος και είχε καλή οικονομική κατάσταση. Η συμβίωση με τους Τούρκους ήταν ήρεμη, είχαν προσωπικές σχέσεις και συνεργαζόντουσαν συχνά. Toν Φεβρουάριο του 1922, παντρεύτηκε μία κοπέλα με το πατρώνυμο Ψύλλα από την γειτονιά Κορδελιό, ενώ οι γονείς της είχαν καταγωγή από Χίο. Επτά μήνες μετά  έγινε το μεγάλο πογκρόμ και η ομαδική φυγή. Οι αδελφές Ζενεράλ ανακαλούν τις ημέρες της καταστροφής από αφηγήσεις του Ζοζέφ : επικρατούσε πανικός, καιγόταν όλη η προκυμαία της Σμύρνης και ο τούρκικος στρατός σκότωνε τους άντρες που προσπαθούσαν να επιβιβαστούν στα πλοία. Χάρη στη βοήθεια ενός Ιταλού, ο Ζοζέφ κατάφερε να φυγαδέψει την οικογένειά του σε ένα βαπόρι. Μέσα στη βάρκα, εκτός από την έγκυο γυναίκα του, ήταν και η μητέρα του και οι δύο αδελφές του. Επιλέξανε τη Σύρο για εγκατάσταση γιατί είχαν εκεί εύπορους συγγενείς από τη μεριά της γυναίκας του και ευελπιστούσαν σε μια βοήθεια. Όμως οι συγγενείς δεν ήταν τελικά πρόθυμοι να τους βοηθήσουν και τους εκμεταλλεύτηκαν δεδομένου ότι  δούλευαν σ’αυτούς σαν υπηρέτες. Τα πρώτα χρόνια ήταν πολύ δύσκολα αφού ο Ζοζέφ ήταν άνεργος και οι συριανοί τους αντιμετώπιζαν με καχυποψία. Συχνά  τους χαρακτήριζαν “τουρκόσπορους” και τις γυναίκες “πρόστυχες”. Αργότερα ο Ζοζέφ κατάφερε να βρει δουλειά σαν ηλεκτρολόγος και με τη βοήθεια των αποζημιώσεων που τους έδινε το ελληνικό κράτος, έκτισαν ένα σπίτι στη συνοικία του Αγίου Νικολάου. Στην Κατοχή, η οικογένεια εξαθλιώθηκε από την πείνα. Οι αδελφές Ζενεράλ θυμούνται ένα γεύμα που είχε  τσουκνίδες βρασμένες  με θαλασσινό νερό λόγω έλλειψης αλατιού. Σύμφωνα με τις ίδιες, η Σύρος ήταν μία πόλη που υπερείχε πολιτιστικά σε σύγκριση με τα υπόλοιπα νησιά, λόγω της οικονομικής της ανάπτυξης και της κινητικότητας του λιμανιού της. Υπήρχε μια ευρωπαϊκή επιρροή στο ντύσιμο, οι άντρες δεν φορούσαν βράκες αλλά παντελόνια, επικρατούσε κυρίως η κλασσική και λιγότερο η δημοτική μουσική και ταυτόχρονα λειτουργούσε το δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» όπου ανέβαζαν πολλές γνωστές παραστάσεις και όπερες του εξωτερικού. Το ζεύγος Ζενεράλ έκανε πέντε παιδιά : την Υβόνη, την Κατίνα (που πέθανε μικρή), την  Αντουανέτα, την Ελεονώρα και τον Αντώνη. Η μητέρα πέθανε στα 58 της χρόνια  από εγκεφαλικό. Ο Ζοζέφ πέθανε το 1984 όταν ήταν 89 χρονών. Υπήρξε υποστηρικτής του Βενιζέλου και αργότερα κεντρώος. Στο τέλος της συζήτησης παρεμβαίνει και ο Ευάγγελος Κωσταντίνου Mανωλάs, ο σύζυγος της Αντουανέτας, που γεννήθηκε στις 25 Mαρτίου του 1923 στη Νάξο  και οι γονείς του ήταν από τα Βουρλά της επαρχίας Σμύρνης. 

Crédits photographiques : portrait de la famille General en 1923. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades. (CC BY-NC).

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλής τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []

Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : entretien avec Vasilia Tsaousoglou et sa fille = συνομιλια με την Βασιλεια Τσαουσογλου και την κορη της

En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française : Vasilia Tsaousoglou, réfugiée de la première génération, évoque la catastrophe de Smyrne qu’elle a vécu en 1922, avec le soutien de sa fille 

Η Βασιλεία Τσαούσογλου, πρόσφυγας πρώτης γενιάς, αφηγείται τα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής με την βοήθεια της κόρης της, όπως τα έζησε η ίδια το 1922
Ηχογραφήθηκε στις 7 Αυγούστου του 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου  για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1

H Bασιλεία Τσαούσογλου μας μεταφέρει τις μνήμες της, πριν και μετά την Mικρασιατική Kαταστροφή. Στη συζήτηση βοηθά και η κόρη της συμπληρώνοντας τα κενά μνήμης της. Η Βασιλεία γεννήθηκε το 1909 στο Λιβίσι της Μικρἀς Ασίας. Ο πατέρας της λεγόταν Μάρκος Χατζηστεφάνου, καπνέμπορος στο επάγγελμα και η μητέρα της Κοραλία, η οποία έκανε τέσσερα παιδιά : τρία αγόρια και ένα κορίτσι. Οι μνήμες από την παιδική ηλικία είναι θολές, θυμάται πως έμαθε γράμματα από δασκάλες που ερχόντουσαν στο σπίτι και ότι το Λεβίσι ήταν μια πόλη μικτή με αρκετούς Τούρκους. Λίγο πριν την καταστροφή, φίλοι Τούρκοι τους είχαν προειδοποιήσει να φύγουν γιατί ο τουρκικός στρατός ήταν έτοιμος για μεγάλη επίθεση.  Το 1922, κατά την διάρκεια των γεγονότων, όλη η οικογένεια επιβιβάστηκε σε καράβι και καταλήξανε στη Σύρο. Στην αρχή οι συνθήκες ζωής ήταν πολύ δύσκολες. Ο πατέρας της Μάρκος έπαθε εγκεφαλικό με αποτέλεσμα να τυφλωθεί. Έκτοτε, κυκλοφορούσε με ένα μαύρο πανί στο ένα μάτι και όλοι τον φώναζαν περιπαιχτικά μονόφθαλμο. Αργότερα, νοικιάσανε ένα σπίτι στην Κοίμηση και δεν δέχτηκαν να πάνε στον προσφυγικό συνοικισμό, όπου τους πρόσφεραν σπίτι. Η Κοραλία δούλευε σε σπίτια και έραβε. Όταν έλειπε από το σπίτι, έστελνε την Βασιλεία σε μία πλούσια οικογένεια της συνοικίας όπου μάθαινε νοικοκυριό. Η Κοραλία προσπαθούσε να μορφώσει την κόρη της και της πήρε, με το κομπόδεμα που μάζευε, μια δασκάλα για να της μάθει γράμματα, ενώ τα αγόρια της οικογένειας, πηγαίνανε στο σχολείο τα πρωινά και τα απογεύματα ήταν μαθητευόμενοι· ο ένας δούλευε σε έναν παπουτσή και ο άλλος σε έναν μαραγκό. Η Βασιλεία συνέχισε να δουλεύει στην ίδια οικογένεια μέχρι που παντρεύτηκε τον Ευριπίδη Τσαούσογλου. Ο Ευριπίδης είχε έρθει από την Αγία Φωτεινή της Σμύρνης. Ήταν έμπορος και είχε καΐκια που φόρτωναν εδώδιμα-αποικιακά προϊόντα. Στη Σύρο κατασκεύαζαν σακούλες με αλευρόκολλα και χαρτί. Όταν ο Ευριπίδης και η Βασιλεία παντρεύτηκαν, έφτιαξαν ένα σπίτι στον Άγιο Νικόλαο. Έκαναν έξι παιδιά, μία κόρη και πέντε αγόρια, από τα οποία πέθαναν τα τρία.

Vasilia Tsaousoglou, réfugiée de la première génération évoque la catastrophe de Smyrne qu’elle a vécu en 1922
Portrait de Vasilia Tsaousoglou devant sa maison à Syros

Crédits photographiques : portraits de Vasilia Tsaousoglou. Les photographies de Christos Tsaousoglou ont été déposées à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades. (CC BY-NC).

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []

MERCREDI – La semaine de l’Open Access Week : L’élevage des pigeons et les anciens pigeonniers dans le village de Limans

La phonothèque de la MMSH est riche de plus de 7000 heures d’enquêtes de terrain enregistrées par des ethnologues, des linguistes, des historiens ou des musicologues sur l’aire méditerranéenne. Ce patrimoine sonore est accessible en ligne lorsque les droits de diffusion et d’utilisation ont été accordés à la phonothèque. Nous profitons de l’Open Access Week pour vous présenter des exemples d’enregistrements qui peuvent être écoutés librement sur la base de données Ganoub.

homme et pigeon

L’élevage des pigeons et les anciens pigeonniers dans le village de Limans, enquête n°4473, issue de la collection du Musée départemental ethnologique de Haute Provence (Salagon) déposée à la phonothèque de la MMSH, enregistrée par Laurence Miceli-Nicolas auprès de Marie-Louise Caton à Limans en 1991.

Résumé de l’enquête : L’informatrice, fille d’agriculteur, possédait une ferme à Limans avec son mari dans laquelle se trouvait un pigeonnier. Il était “ordinaire” selon elle, contrairement à certains que l’on peut trouver à Limans comme le grand pigeonnier du Curé-Martin, bâtiment aujourd’hui classé. Après avoir évoqué sa jeunesse, elle décrit le pigeonnier dans lequel les pigeons entraient et sortaient librement. Les nids étaient creusés directement dans le mur et orientées vers le sud. Un autre pigeonnier à Simiane-la-Rotonde possédait des niches pouvant se fermer à l’aide de trappes. Ces dernières étaient fermées durant les semailles afin d’éviter aux oiseaux de manger les graines. Elle et son mari s’en occupaient très peu et les oiseaux se nourrissaient tout seul. Ils n’intervenaient que l’hiver quand la terre était gelée et qu’ils avaient du mal à s’alimenter. Ils mangeaient des graines avec les poules et profitaient de l’eau des nombreuses fontaines de la région. Il fallait une échelle pour accéder à la plupart des nids où nichaient une bonne partie de l’année des pigeons “voyageurs”. Les niches (“boulins”) étaient nettoyées chaque année à la fin de l’hiver, avant la période de reproduction. Elle ne pratiquait pas l’élevage, mais elle pouvait revendre quelques pigeonneaux pour gagner un peu d’argent. Pour cela, elle leur coupait le bout de l’aile afin qu’ils ne s’envolent pas, et elle les mettait dans une volière aménagée. Les pigeonniers de Limans ont été construits il y a longtemps, certains datent même du 16e siècle. Il fallait autrefois payer une taxe sur les pigeonniers, taxe abolit à la Révolution. Ils étaient donc réservés à une certaine élite possédant des terres, symbole de richesse. Marie-Louise Caton utilisait la colombine de pigeons comme engrais, préalablement mélangée avec d’autres fumiers (mouton, cheval). Parfois elle tuait un pigeon pour le cuisiner, mais elle n’aimait pas le faire. Elle lui donnait une goutte d’alcool afin qu’il “souffre moins”. Elle les cuisinait soit rôtis au four, soit en “salmis”. Elle prépare pour cela une sauce avec les abats et les parties non consommées du pigeon, et y ajoute de l’ail, des oignons et du poivre. Le foie est écrasé dans la sauce afin de lier l’ensemble. Plusieurs membres de sa famille ont possédé des pigeonniers. Ils n’étaient pas un moyen de subsistance pour les propriétaires. Les pigeonniers ont pour la plupart disparu, le phénomène est pour elle lié à la disparition progressive de la petite paysannerie. Ils n’arrivent plus à survivre et ce sont eux qui possédaient souvent sur leurs terres des pigeonniers. Tout en regardant des revues “Alpes de Lumière”, l’enquêtrice et l’informatrice commentent plusieurs pigeonniers de la région. L’enquêtrice lui pose plusieurs questions relatives aux pratiques et aux traditions opérées dans les pigeonniers. Un problème de batterie de l’appareil d’enregistrement coupe l’enregistrement avant la fin.

Crédits photographiques :
– Franco-British carrier pigeon which makes long distance flights, circa 1918, National Library of Scotland.
– Image à la une : Boy with pigeons at [Circular] Quay, Sydney, 22/6/1935, by Sam Hood, State Library of New South Wales.
Pas de restrictions de droits connues.

8 mars 2014 : récit de vie d’une femme née en 1914

femmes au travail

Profitez de la journée de la femme pour écouter des entretiens enregistrés auprès de femme anonymes qui ont traversé le 20ème siècle : l’équipe de la phonothèque a sélectionné pour la journée du 8 mars 2014 cet enregistrement issu du corpus sonore constitué par Michèle Bitton, “Témoignages de femmes engagées du Pays d’Aix“.

Une Aixoise née en 1914 raconte son parcours de femme résistante pendant la seconde guerre mondiale puis son engagement social et politique d’après guerre
Cote : D3099 – Enquête n°3409
Enquêtrice, Bitton, Michèle ; informatrice, Impens, Yvette
Enregistré à Aix-en-Provence le 21 juin 2001, 1 cass., 1h 35min

Ecouter l’entretien

L’informatrice, née en 1914, a été conseillère municipale d’Aix-en-Provence en 1977, sollicitée par le maire de l’époque, Félix Ciccolini. Elle était connue pour son engagement dans la Résistance durant la seconde guerre mondiale et pour son militantisme syndical et politique. L’informatrice était secrétaire médicale au centre hospitalier Montperrin d’Aix-en-Provence. Pendant la guerre, elle faisait partie du réseau de résistants MUR (Mouvements Unis de la Résistance). Elle cite des noms de résistants qu’elle a connus et elle parle des femmes qui étaient résistantes avec elle. Comme l’informatrice, ces femmes étaient agents de liaison. Les femmes étaient moins contrôlées que les hommes par les forces de l’ordre (police et gestapo). Leur travail consistait à fournir les hommes en divers matériel (nourriture, petites armes) et écouter les messages radio. Elle circulait à vélo et transportait constamment sa machine à écrire. Elle déposait sa marchandise dans des commerces et en récupérait une autre en retour, par l’intermédiaire d’un autre agent de liaison. L’informatrice s’était engagée dans la Résistance notamment parce que son père avait été tué par les Allemands lors de la première guerre mondiale. Si elle avait été un homme, elle aurait combattu. Il a été difficile pour elle d’entrer dans la Résistance car plus personne ne se faisait confiance. Elle déclare que, pendant la guerre, tous les représentants administratifs avaient été remplacés par des hommes du gouvernement de Pétain. Elle est officiellement intégrée à la Résistance en novembre 1943 et elle quitte son travail en avril 1944. La Résistance s’arrête au lendemain de la Libération d’Aix-en-Provence du 21 août 1944. Elle doit alors passer de nouveau son concours de secrétaire médicale qui n’était plus valable car il avait été passé sous le Régime de Vichy. Après la guerre, l’informatrice a toujours était militante syndicale et politiquement à gauche. Dès 1972, elle fait partie de la Ligue des Droits de l’Homme. Les anciens de la Résistance se sont ensuite regroupés en association, l’Union des groupements de la Résistance du Pays d’Aix, qui rassemble divers réseaux (ANACR, ORA, FFL, FFC, SAP). Elle avait des amies résistantes qui faisaient partie de ce groupe. Il est important pour l’informatrice de transmettre son expérience de la Résistance aux jeunes générations, se qu’elle fait notamment dans les écoles. Elle explique les démarches pour la création du Mémorial de la Déportation et de la Résistance du Camp des Milles. Après la guerre, l’informatrice s’est engagée dans plusieurs associations (LDH, Anciens Combattants, EFS, etc.) et au Parti Socialiste. Elle n’a pas vécu l’accession au droit de vote des femmes comme une révolution. A la fin de l’entretien, l’informatrice donne son point-de-vue sur la municipalité actuelle d’Aix-en-Provence et elle parle de sa vie personnelle, notamment son veuvage à 23 ans et son second mariage dans les années 1940.

Crédits photographiques : Women workers install fixtures and assemblies to a tail fuselage section of a B-17F bomber at the Douglas Aircraft Company, Long Beach, Calif. Better known as the “Flying Fortress,” the B-17F is a later model of the B-17 which distinguished itself in action in the South Pacific, over Germany and elsewhere. It is a long range, high altitude heavy bomber, with a crew of seven to nine men, and with armament sufficient to defend itself on daylight missions, Alfred Palmer, octobre 1942, Repository: Library of Congress Prints and Photographs Division Washington, pas de restrictions de droit connues.