Dans le cadre de l’édition 2016 des séminaires d’Ermoupoli, l’équipe de la phonothèque de la MMSH présentera le travail réalisé sur le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 dans une communication intitulée «Récits des réfugiés d’Asie Mineure à Syros : traitement et valorisation d’une collection de témoignages oraux en bilingue».
Archives par mot-clé : Asie-Mineure
entretien avec Anastasia Onasoglou= ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΟΝΑΣΟΓΛΟΥ
En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française: Souvenirs de jeunesse d’Anastasia Onasoglou en 1922 à Kayseri en Asie-Mineure = Αναμνήσεις της Αναστασίας Ονάσογλου από τα νεανικά της χρόνια στην Καισάρεια
Ηχογραφήθηκε στις 4 Αυγούστου του 2001 στη Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάτου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“1
Οίκος ευγηρίας Αγίου Ιωάννου Ταλάντων συνομιλία με την κυρία Αναστασία Ονάσογλου. Τη στιγμή της συνέντευξης η Αναστασία είναι 95 χρονών, άρρωστη στην υγεία της, με μνήμη ισχνή που δεν βοηθάει στην ανάκληση των γεγονότων του παρελθόντος. Σύμφωνα με την ίδια, έζησε τη Μικρασιατική Καταστροφή στην ηλικία των δεκαέξι χρονών. To πατρικό της όνομα είναι Μουτάκογλου και κατάγεται από την Καισάρεια. Τη μητέρα της την έλεγαν Αναστασία και τον πατέρα της Στρατή, οι οποίοι μαζί με την Αναστασία είχαν επτά παιδιά. Η Αναστασία έχει ευχάριστες αναμνήσεις από τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στην Καισάρεια, θυμάται πως είχε πολλούς φίλους Τούρκους που παίζανε μαζί και συμβίωναν αρμονικά. Οι μνήμες από τη φυγή είναι θολές αλλά είναι σίγουρη πως έφυγε όλη η οικογένεια από εκεί, ακόμα και οι γιαγιάδες της και οι παππούδες της. Kαθ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξης επαναλαμβάνει συχνά το παράπονό της για τη ζωή της στην Ελλάδα και τη σκληρότητα των ντόπιων. Η εγκατάστασή τους ήταν δύσκολη, το ελληνικό κράτος δεν τους βοηθούσε, ζούσαν με νοίκι και ο πατέρας της εργαζόταν σκληρά για να το πληρώσει. Η ίδια παντρεύτηκε δύο φορές, ο πρώτος της άντρας πέθανε σύντομα, ενώ ο δεύτερος, ο Ονάσογλου, ήταν και αυτός πρόσφυγας. Η Αναστασία νοσταλγεί τα παιδικά της χρόνια στην Καισάρεια, τους Τούρκους φίλους της με τους οποίους διασκέδαζαν συχνά, έπαιζαν ντέφι, μαντολίνο, χόρευαν και οργάνωναν βραδιές πόλκα.
Crédits photographiques : Image à la une, “Portrait d’une petite fille à l’Orphelinat Américain de Syros en 1922”. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
Récit de vie d’Achille Mavromoustakis = Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΤΑΚΗ
En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française: Antonis Mavromoustakis, réfugié de la deuxième génération, évoque les récits de son père Achille Mavromoustakis et de sa mère Styliani-Lilika Katolia qui habitaient à Dardanelles-Çanakkale, au moment des événements de 1922 = Ο Αντώνης Μαυρομουστάκης, πρόσφυγας δεύτερης γενιάς αφηγείται την ζωή του πατέρα του Αχιλλέα Μαυρομουστάκη και της μητέρας του Στυλιανής-Λιλίκας Κατολία που κατοικούσαν στην περιοχή Δαρδανέλια (Τσανάκκαλε)
Ηχογραφήθηκε στις 7 Αυγούστου του 2001 στη Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάτου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“1
O Αντώνης Μαυρομουστάκης γεννήθηκε το 1935 στη Σύρο και ήταν οδοντίατρος στην Ερμούπολη. Μιλάει για την ζωή του πατέρα του Αχιλλέα Μαυρομουστάκη και της μητέρας του Στυλιανής – Λιλίκα το γένος Κατολία. Ο Αχιλλέας γεννήθηκε το 1896 στην Κωσταντινούπολη, όπου σπούδασε δάσκαλος και έμαθε βυζαντινή μουσική. Είχε έναν αδελφό και δυο αδελφές οι οποίες παρέμειναν εκεί και ήρθαν στην Ελλάδα, μετά από τα Σεπτεμβριανά το 1955.2 Η Στυλιανή γεννήθηκε το 1902 στα Δαρδανέλια (Τσανάκκαλε), ο πατέρας της ήταν μεγαλέμπορος ξυλείας, έφερνε ξύλα από την Μικρά Ασία στη Σύρο. Μετά τα γεγονότα του 19143 είχαν αυτο-εξοριστεί στη Σύρο και κατά την διαμονή τους αγοράσανε ένα σπίτι μέσα στην Ερμούπολη. Αργότερα, όταν εκτονώθηκε η ένταση και οι σχέσεις Τούρκων και Ελλήνων αποκαταστάθηκαν, ξαναγύρισαν με την οικογένειά της στον Ελλήσποντο στα Δαρδανέλια όπου εκεί η Στυλιανή παντρεύτηκε τον Αχιλλέα Μαυρομουστάκη.
Λίγο πριν την μαζική έξοδο των ελλήνων το 1922, οι τούρκικες αρχές κατάσχεσαν το σπίτι που ζούσαν και τα κτημάτά τους. Όλη η οικογένεια της Στυλιανής μετανάστευσε στην Ελλάδα κουβαλόντας μαζί τους λίγα τιμαλφή αντικείμενα ενω από την οικογένεια του Αχιλλέα έφυγε μόνον ο ίδιος. Όταν εγκαταστάθηκαν στη Σύρο, κατοικούσαν στην αρχή στο σπίτι που είχε αγοράσει ο πατέρας της Στυλιανής, το 1914. Ο Αχιλλέας, τα πρώτα χρόνια, δούλευε σαν δάσκαλος στο Αμερικανικό Ορφανοτροφείο, αργότερα διορίστηκε στη δημαρχία ληξίαρχος και κατάφερε να εκλεγεί δύο φορές δημοτικός σύμβουλος. Στον ελεύθερο του χρόνο, έψελνε στον Άγιο Γεώργιο και ήξερε πολλούς βυζαντινούς στίχους και σκοπούς, είχε διασώσει κάποια βιβλία βυζαντινής μουσικής από την Τουρκία, τα οποία όταν πέθανε δωρήθηκαν στη μονή Κεχροβουνίου της Τήνου. Αλληλογραφούσε με τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο Κύπρου. Μαζί με τη Στυλιανή έκαναν δύο παιδιά, το πρώτο γεννήθηκε το 1924 και σε ηλικία 21 ετών, όντας στρατιώτης του ελληνικού στρατού, σκοτώθηκε στην μάχη του Γράμμου κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Ο Αντώνης υποστηρίζει πως η Σύρος ήταν, ανέκαθεν, μια πόλη προσφύγων και ο ντόπιος πληθυσμός ήταν σχετικά καλοπροαίρετος απέναντί τους. Το 1923 ίδρυσαν μαζί με άλλους πρόσφυγες τον “Πανπροσφυγικό Σύλλογο” που είχε σαν έργο του να περιθάλψει τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής και να διεκδικήσει για αυτούς καλύτερες συνθήκες ζωής. Με τις ενέργειες του συλλόγου έχτισαν τον πρώτο προσφυγικό συνοικισμό στον Ξηρόκαμπο, στους πρόποδες της Άνω Σύρου. Ο Αχιλλέας έγραφε στην καθαρεύουσα και δημοσίευε κείμενα στην προσφυγική εφημερίδα ο “Προσφυγικός Κόσμος” που εκδιδόταν στην Αθήνα. Επιπλέον έκανε ανταποκρίσεις για κυκλαδικά θέματα στο “Κυκλαδικό Φως”, την εφημερίδα των Κυκλάδων. Ήταν θρησκευόμενος και θερμός υποστηρικτής του Βενιζέλου. Πέθανε το 1974.
Ο Αντώνης θυμάται πως η μητέρα του έπαιζε μαντολίνο, ζωγράφιζε και ήταν η πρώτη οικογένεια στη Σύρο που στόλισε χριστουγεννιάτικο δέντρο! Όλη η γειτονιά ερχόταν να το θαυμάσει γιατί είχε όμορφα στολίδια. Συχνά ντυνόντουσαν μασκαράδες, κάνανε γιορτές και παίζανε μουσική. O Αντώνης καταλήγει πως οι πρόσφυγες ήταν ανοιχτόκαρδοι και ξέραν πως να διασκεδάζουν και να περνούν καλά.
Image à la une : Achille Mavromoustakis en train d’enseigner à l’Orphelinat Américain
Image insérée dans le texte : portrait d’Achille Mavromoustakis
Les photographies ont été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades (CC BY-NC).
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
- Με την ονομασία «Σεπτεμβριανά» έμεινε στην ιστορία το οργανωμένο πογκρόμ της νύκτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, εξ ου και η ονομασία, που συνέβη στη Κωνσταντινούπολη, όπου καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των Ελλήνων ομογενών, πλην όμως Τούρκων υπηκόων, καθώς και άλλων μη μουσουλμανικών μειονοτήτων, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και βεβηλώνοντας εκκλησίες ακόμα και νεκροταφεία δημιουργώντας τρομοκρατία και ανασφάλεια για τις υφιστάμενες μειονότητες. Αφορμή έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στην Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στην συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη προβοκάτσια από την ίδια τη τουρκική κυβέρνηση. [↩]
- Η έναρξη γενικευμένων διωγμών ξεκίνησε κατά τα τέλη του 1913, με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων,ενώ αρχικός στόχος ήταν οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης. Με την καθοδήγηση όμως Γερμανών συμβούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορία, από τον Μαϊού του 1914, οι διώξεις επεκτάθηκαν επίσης και στη δυτική Μικρά Ασία [↩]
Entretien avec les soeurs Voikou = ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΒΟΙΚΟΥ
En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Les soeurs Voïkou racontent l’histoire de leurs parents, rescapés de la catastrophe de Smyrne et leur installation à Syros = Οι αδελφές Βόικου αφηγούνται τη ζωή των γονιών τους που επέζησαν της μικρασιατικής καταστροφής και την εγκατάσταση τους στη Σύρο
Ηχογραφήθηκε το 1999 στη Σύρο από την Αγγελική Ψιλοπούλου και την Μαργαρίτα Καλουτά για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1
Η οικογένεια Βόικου είχε μάλλον δέκα παιδιά, επτά κορίτσια και τρία αγόρια. Η Ευστρατία, η Ειρήνη και η Ζωή, είναι τρείς από τις επτά αδελφές Βόικου και μας αφηγούνται την ιστορία της οικογένειας τους. Κατά την διάρκεια της ηχογράφησης, δεν είναι ξεκάθαρο ποιά είναι τα ονόματά τους και ποιά αδελφή μιλάει κάθε φορά, καθώς η μία συμπληρώνει την άλλη. Η μητέρα τους, η Καλλιόπη, ήταν από το Κορδελιό, ενώ ο πατέρας τους, o Δημήτρης, ήταν από την Κρήτη. Είχαν ένα τσαγκαράδικο στη Σμύρνη και ζούσαν αρμονικά με τους τούρκους. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, αγνόησαν τις προειδοποιήσεις να φύγουν από την πόλη και συνέχισαν την ζωή τους κανονικά. Σε αυτό το διάστημα η Καλλιόπη έκανε πέντε παιδιά (τα άλλα θα τα γεννήσει αργότερα στη Σύρο) από τα οποία το ένα -ο Βίκτωρας- ήταν μουγκός.
Πριν από το 1922, ένα βράδυ μπήκαν στο σπίτι Τούρκοι στρατιώτες, πήραν όλα τα αντικείμενα που είχαν αξία και τραβήξαν τα σκουλαρίκια των παιδιών. Οι αδελφές Βόικου έχουν μέχρι σήμερα τα σημάδια στα αυτιά τους. Έπειτα ήρθε η Μικρασιατική Καταστροφή και η Καλλιόπη μόνη πάσχιζε να σώσει τα πέντε μικρά παιδιά της, δεδομένου ότι ο Δημήτρης είχε ενταχθεί στον ελληνικό στρατό. Ο Βίκτωρας είχε βρει στον δρόμο ένα σακουλάκι με λεφτά και μ’αυτά επιβίωσαν σε όλο το ταξίδι της φυγής. Μετά από πολλές δυσκολίες και περιπέτειες, κατάφεραν να επιβιβαστούν σε ένα πλοίο. Τα παιδάκια ήταν πολύ μικρά και δοκιμάστηκαν από την πείνα τις κρίσιμες αυτές στιγμές. Το καράβι τους πέρασε από Χίο, Μυτιλήνη, Ύδρα και Σπέτσες. Στην αρχή νόμιζαν ότι θα έβρισκαν τον πατέρα τους στην Αθήνα, αλλά αυτός, ως στρατιώτης είχε μεταβεί στη στρατιωτική βάση της Σύρου. Οι αδελφές Βόικου θυμούνται τη στιγμή της επανένωσης της οικογένειας στη Σύρο σαν μια στιγμή μεγάλης συγκίνησης. Ο πατέρας δούλευε ως τσαγκάρης στο Αμερικανικό Ορφανοτροφείο και αργότερα άνοιξε δικό του τσαγκαράδικο καταφέρνοντας να αγοράσει ένα σπίτι. Τα πρώτα χρόνια οι Συριανοί δεν ήταν πολύ φιλόξενοι, τους φώναζαν “τουρκόσπορους” και τις γυναίκες “τουρκομερίτισσες”. Συγκατοικούσαν πολυάριθμες οικογένειες προσφύγων σε μικρούς χώρους κάτω από κακές συνθήκες υγιεινής. Σιγά-σιγά όμως γνωρίστηκαν με τους ντόπιους, έκαναν παρέα και ανέπτυξαν στενές σχέσεις. Μάλιστα, διάφορες Συριανές φίλες της Καλλιόπης την βοήθησαν πολύ όταν ήταν μικρά τα παιδιά της.
Η Καλλιόπη η Σμυρνιά, όπως την έλεγαν στη Σύρο, ήταν γνωστή για τα γλέντια της και τις γιορτές της, στα οποία έρχονταν ντόπιοι και πρόσφυγες περιμένοντας με ανυπομονησία να δοκιμάσουν τα φαγητά της. Έκαναν μεγάλα τραπέζια στο σπίτι τους, όπου τραγουδούσαν σμυρνέϊκα και λέγανε μαντινάδες. Όλη η γειτονιά μαζευόταν για να ακούσει. Ο πατέρας, εκτός από το τσαγκαράδικο, άνοιξε και μια ταβέρνα. Εκεί περνούσε τα βράδια, κερνούσε συχνά τους πελάτες και έσβηνε τα περισσότερα από όσα του χρωστούσαν. Η Καλλιόπη ήταν θρήσκα, τακτική και καθαρή, γάζωνε σε μια μηχανή τα εσώρουχα της οικογένειας, ετοίμαζε φαγητό και το πήγαινε κάθε μέρα στα εργοστάσια που εργάζονταν τα παιδιά της. Οι αδελφές Βόικου πήγαν λίγες μόνο τάξεις δημοτικού και μετά αναγκάστηκαν να δουλέψουν, κυρίως στα εργοστάσια της Ερμούπολης. Στην Κατοχή, σύμφωνα με τις αδελφές, οι πρόσφυγες δοκιμάστηκαν περισσότερο από τους άλλους κατοίκους του νησιού και ο Δημήτρης προστάτευσε τις κόρες του από τις ερωτικές διαθέσεις των Ιταλών. Λίγο αργότερα πέθανε η Καλλιόπη και ο Δημήτρης κόντεψε να τρελαθεί από τη στεναχώρια.
Στο τελευταίο τμήμα της συνέντευξης οι τρεις αδελφές μιλούν για τις δικές τους κυρίως αναμνήσεις, για τους γάμους, τις διασκεδάσεις, τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο. Ξεχωρίζουν οι πληροφορίες που αναφέρονται σε ένα ορφανό που περιμάζεψε η μητέρα τους και το έκανε ψυχοπαίδι, όπως και ότι δεν πήγε στον γάμο μιας κόρης της με έναν καθολικό και της μίλησε μόνον όταν γέννησε το πρώτο της παιδί, σε αντίθεση με τον πατέρα τους που δεν είχε πρόβλημα με τους μικτούς γάμους. Το κλίμα της συνέντευξης είναι ευχάριστο, έχει νυχτώσει αρκετά και οι αδελφές πειράζουν η μία την άλλη.
Crédits photographiques de l’image à la Une : Image à la une, portraits des soeurs Voikou. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).
Deuxième image, Greek and Armenian refugee children in the sea near Marathon, Greece, c. 1915 or 1916, following their departure from Turkey. Photograph by the : American Committee for Relief in the Near East, Library of congress. Pas de restrictions de droits connues.
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
Contextualisation d’un corpus sonore : Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros.
Le forum de la Méditerranée, organisé à Marseille avec le soutien du LabexMed, a donné l’opportunité à la phonothèque de la MMSH de présenter, le corpus sonore des Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros, accessible en ligne sur le portail Europeana. Sur ce billet vous trouverez le diaporama de l’intervention que fera l’après-midi du 18 mars 2016 l’équipe de la phonothèque (Véronique Ginouvès, Hélène Loukou, Ariane Néroulidis). Il est accompagné de différents documents qui vous permettront de mieux comprendre le contexte de production de ce corpus.
Bonne lecture, bonne écoute !
En complément des notices documentaires des entretiens en langues française et grecque, plusieurs billets offrent des éclairages thématiques transversaux :
- La fuite
- La cuisine
- La musique
- La toponymie (billet à venir)
- L’orphelinat américain de Syros (billet à venir) sur lequel deux notices wikipedia ont été créées en langues grecque et française.
Billet rédigé par Hélène Loukou et Ariane Néroulidis.
Crédits photographiques : Port de Smyrne vers 1920, domaine public. Page 30 de l’ouvrage Greece de Puaux, René et Brown, Carroll N. (Carroll Neidé), publié pour la “Greek Government Exhibition”, collection de la bibliothèque du Congrès.
Feedback de l’edit-a-thon
Enrichir Wikipedia à partir de témoignages issus de l’histoire orale, tel était l’objectif de l’edit-a-thon du 23 octobre qui a eu lieu à la MMSH. Le projet, soutenu par le programme Europeana Sounds, était original. En effet, en général, les “journées contributives” ou “edit-a-thon”, ont pour vocation d’enrichir les articles de l’encyclopédie à partir d’images ou de textes. Sur Wikipedia, les seuls liens sonores publiés jusqu’ici dans ce cadre, illustraient des chants d’oiseaux. Lors de cette journée, les liens s’annonçaient plus complexes à établir car il fallait qu’un discours s’instaure pour établir un cadre théorique. Qu’allions-nous entendre et publier ? L’équipe de la phonothèque était curieuse de connaître le résultat de cette expérience qui s’est avérée extrêmement positive pour la valorisation des archives sonores.
Les 20 participants à cette journée étaient d’origine variée : professionnels de l’IST (bibliothécaires, documentalistes, archivistes, chargés de communication au Conseil régional, au Centre Hospitalier de Montperrin, à la MMSH ou retraités du métier), chercheurs (en architecture ou en sociologie), acteurs associatifs (CIMADE, Paroles vives) ou tout simplement curieux de cette expérience… tous étaient réunis ce jour-là autour d’une table avec une dizaine d’ordinateurs à leur disposition.
Trois Wikipédiens bénévoles étaient présents pour encadrer cette journée collaborative. Deux étaient venus de Paris1 : Varmin, membre de l’association Wikipedia et Jules WMFR chargé de projet Education tandis qu’un participant au portail Wikipedia des Bouches-du-Rhône, était venu en voisin. Car il faut prendre en compte le fait que l’objectif de ces journées est aussi d’initier de nouveaux contributeurs à l’édition de l’encyclopédie collaborative. En effet, si les utilisateurs de Wikipedia sont nombreux, tous ne saisissent pas toujours les valeurs qu’il véhicule, son organisation interne et ne réalisent pas toujours que chacun peut contribuer à la construction de ce savoir collectif.
Pour le bon déroulement du projet, deux plateformes de Wikimedia nous ont été présentées : l’encyclopédie libre de Wikipedia pour les articles à enrichir et le portail Wikimedia Commons, une médiathèque de fichiers librement réutilisables pour héberger nos archives sonores. Dans le cadre du programme Europeana Sounds, Harry van Biessum avait préparé en amont la journée en organisant une catégorie regroupant les archives sonores de la phonothèque pour lesquelles les droits de diffusion ont été accordés. Une centaine d’heures sont ainsi désormais accessibles sur Wikimedia Commons et peuvent être réutilisées.
Avant de rentrer de se lancer dans l’écoute participative des archives, une introduction sémantique a été amorcée par Sarah Casella Colombeau, docteure en science politique autour d’une thèse sur la surveillance des frontières après la création de l’espace Schengen (1953-2004).
Ont été abordés des enjeux de définition notamment autour des termes migrants vs réfugiés, étrangers vs immigrés à travers une approche tridimensionnelle : la description d’une réalité, le statut accordé par l’état et le ressenti de ces personnes. Dernier terme abordé, celui de l’exil, qui offre une des pages les plus fournies sur Wikipédia. Cette notion est sans aucun doute une des plus complexes à organiser pour mettre en relief les différentes dimensions évoquées. Des discussions, il ressort que bien que Wikipedia encourage la dualité des points de vue, la réflexivité est bien souvent une difficulté pour que les chercheurs en SHS valident les articles de Wikipedia.
Après un court débat amené par ces questions, une écoute collective a été proposée afin de présenter les différents corpus sélectionnés parmi les archives de la phonothèque de la MMSH :
>Italiens immigrés dans les quartiers Saint-Jean et Panier de Marseille
>Mémoire des arméniens dans les Bouches-du-Rhône
>Grecs d’Asie-Mineure réfugiés à Syros
Pour les archives sélectionnées par le CREM, la plateforme Telemeta a été présentée par Joséphine Simonnot, ingénieure du son. Elle a également expliqué concrètement comment utiliser le logiciel libre Audacity pour découper des extraits et éditer les métadonnées du fichier sélectionné. Wikimedia Commons préconise le format Ogg Vorbis , format libre offrant un taux de compression optimal. Un plan de nommage a également été établi au sein du groupe pour les extraits, se référant au numéro de l’entretien.
Après avoir été préparé le fichier et ses métadonnées, le fichier son est importé dans Wikimedia Commons. Voici quelques conseils récapitulés sous la forme d’un schéma :
Une fois importé, le fichier doit être décrit de manière classique par un titre, une date et un lieu d’enregistrement, des auteurs, une description, et des catégories. Dans notre cas, les fichiers ont été rattachés à deux catégories : “Europeana Sounds edit-a-thons” et “Media donated by Maison méditerranéenne des sciences de l’homme”. La licence est sélectionnée parmi les Licences Creative Commons en fonction des droits attribués aux archives sonores utilisées. Les 3 collections de la MMSH proposées durant cette journée ont été placées sous licence :
Attribution 4.0 International (CC BY 4.0)
Une fois importé, l’extrait sonore peut être intégré dans un ou des articles de Wikipedia grâce au module “insérer un média”.
A l’occasion de cette démonstration, un premier article a été enrichi dans Wikipedia, à partir de la collection des Italiens qui nous renseignent sur la vie du quartier du Panier. L’enrichissement concerne la rue la rue Lacydon, anciennement rue Bouterie, où étaient installées les familles de migrants italiens (navigateurs, pêcheurs et plongeurs) : https://fr.wikipedia.org/wiki/Le_Panier
Les participants ont ainsi pu contribuer à leur tour, tout au long de la journée, en sélectionnant des extraits par groupe, selon la thématique de leur choix. Les sujets retenus concernent en grande partie la ville de Marseille qu’il s’agisse des quartiers du Panier ou des Pierres-Plates (où a été construit le MuCEM), d’attestations de faits divers comme l’affaire du Combinatie (1952) ou encore de personnalités politiques comme Simon Sabiani et son opposant Henri Tasso.
Les témoignages de la communauté arménienne ont également servi à illustrer des articles sur le Camp Oddo à Marseille, leur installation à Martigues et la construction d’une église à La Cabucelle.
Enfin, les récits des réfugiés se Smyrne ont permis la création d’une fiche sur l’Orphelinat américain de Syros, éditée en bilingue avec un lien sur le Wikipedia grec.
A lire encore sur cette journée :
– Un autre compte-rendu de la journée est disponible sur le blog de l’association des anciens diplômés en archivistiques d’AMU.
– La page du projet Wikipedia : https://fr.wikipedia.org/wiki/Projet:Journ%C3%A9e_contributive_r%C3%A9cits_et_encyclop%C3%A9die
– Le Storify :
- Le financement de la journée a été pris en charge par le programme Europeana Sounds [↩]
Récits et encyclopédie : edit-a-thon / journée collaborative à la phonothèque de la MMSH
Le CREM (Centre de recherche en ethnomusicologie) CNRS–Musée de l‘Homme, la phonothèque de la MMSH (Maison méditerranéenne des sciences de l’homme) , et l’association Wikimédia France organisent une journée contributive sur les projets Wikimédia (Wikipédia, Wikimedia Commons…) le 23 octobre 2015 de 10h à 17h à la Maison méditerranéenne des sciences de l’homme à Aix-en-Provence (salle 10 et salle informatique de l’école doctorale) dans le cadre du programme Europeana Sounds et avec le soutien du Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (Institut du son et de la vision des Pays-Bas). Inscrite dans le Festival francophone des communs, cette journée est également intégrée aux ateliers numériques du LabexMed “Les sciences humaines et sociales au coeur de l’interdisciplinarité pour la Méditerranée”.
L’objectif principal des journées contributives ou edit-a-thon est d’enrichir des articles publiés dans l’encyclopédie Wikipedia sur des thématiques particulières. Le 23 octobre nous vous proposons d’enrichir ensemble les articles sur la question des populations en mobilité, des réfugiés et des migrants, à partir de témoignages oraux. A partir de l’écoute de témoignages recueillis auprès de réfugiés ou de migrants du début du 20ème siècle, il s’agira de permettre à tou-te-s de tirer partie de la transmission orale, faire connaître les anonymes de l’histoire et initier de nouveaux contributeurs à utiliser le son en lien avec les articles. Ces enregistrements ont été réalisés par des historiens, des ethnomusicologues ou des anthropologues dans le cadre de programmes de recherche : dans le cadre de cette journée, les collections sonores de la phonothèque de la MMSH et du CREM – CNRS–Musée de l‘Homme seront mises à disposition des participants pour qu’ils mettent en lien les sources orales et les articles.
Lors de cette journée – ouverte à tou-te-s sur inscription -, les participants seront encadrés par des bénévoles de l’association Wikimédia France afin de mettre en lien des articles avec des enregistrements sonores, soit en indiquant les liens en note, soit en illustrant les articles Wikipédia avec les extraits sonores sur la thématique. Il sera possible au cours de la journée, d’utiliser le logiciel libre d’édition du son, Audacity, pour – une fois les extraits identifiés – les découper et les mettre en lien avec les articles. Les participants pourront alors en temps réel contribuer à alimenter Wikipédia et ainsi diffuser la connaissance au plus grand nombre.
Vous trouverez ci-dessous, les modalités de participation et une présentation des collections qui seront proposées au cours de cette journée, en attendant voilà quelques éléments pour avoir une idée de ce qui pourra être réalisé le 23 octobre.
Que pouvez-vous faire au cours de cette journée ?
– Mieux connaître/approfondir un sujet en consultant des archives et participer à améliorer un article
– Elaborer une bibliographie sonore pour enrichir un article de Wikipedia en référençant des archives librement accessibles
– Repérer des lieux, des situations, des anecdotes racontés dans les récits des réfugiés et les mettre en lien avec des articles
– Téléverser des archives sonores libres de droit dans Wikimedia Commons – Comprendre et préciser les licences d’utilisation des archives sonores mises en ligne
– Initier de nouveaux contributeurs à l’édition collaborative
– Rencontrer des contributeurs locaux de Wikipedia et tisser des liens avec eux pour de prochaines publications
– Connaître la Maison méditerranéenne des sciences de l’homme et ses activités scientifiques
– Valoriser et mettre en relation différentes collections sonores de la phonothèque de la MMSH et du CREM
– Inviter au dialogue pour comprendre les récits des réfugiés à travers l’histoire
inscrivez-vous via ce formulaire en ligne
La Maison méditerranéenne des sciences de l’homme et le CREM – CNRS–Musée de l‘Homme disposent au sein de leurs services d’archive de plusieurs fonds qui pourront être utilisés lors de cette journée de contribution. Nous vous présentons ci-dessous les collections sonores dont les collections sont librement réutilisables pour effectuer des liens ou des citations avec les articles, la recherche sur la base à partir de mots-clés devrait vous aider à travailler sur les sujets qui vous intéressent et vous permettre d’identifier des articles à modifier ou des articles à créer avant votre venue le 23 octobre. Vous pouvez inscrire vos projets d’enrichissements ici : https://framacalc.org/Editathonsonore
Trois collections de la MMSH
Mémoire des arméniens dans les Bouches-du-Rhône
120h – 2006-2007 / Autorisation de réutilisation donnée par les témoins enregistré
Ces enquêtes ont pour objectif de décrire l’installation de la diaspora arménienne dans les Bouches-du-Rhône (sept quartiers de Marseille, La Ciotat, Aix et le pays d’Aix, Martigues et la région de l’étang-de-Berre, Arles et la Camargue, et les Salins-de-Giraud) et la transmission de la culture arménienne sur trois générations depuis les années 1920.
Traitement documentaire en langue française et accès aux fichiers son.
Grecs d’Asie-Mineure réfugiés à Syros
26h – 1997-2001 puis 2015 / Autorisation de réutilisation donnée par les témoins enregistrés et par les Archives des Cyclades
Nombre de grecs d’Asie-Mineure se sont réfugiés sur l’île de Syros à la suite de la catastrophe de Smyrne. Ces entretiens ont été réalisés auprès des premières et deuxièmes générations qui ont vécu cet évènement. Le corpus sonore est en langue grecque et française (un entretien). La collection a été traitée d’un point de vue documentaire en langue française à la phonothèque de la MMSH puis traduit en langue grecque pour être accessible aux Archives historiques de l’île de Syros. Les informateurs abordent leur vie avant l’été 1922, leurs relations avec les habitants de la ville, le récit de leur fuite, leur arrivée et leur intégration sur l’île de Syros.
Traitement documentaire en langue française et accès aux fichiers son.
Italiens immigrés dans les quartiers Saint-Jean et Panier de Marseille
17h – 1979-1980 / Autorisation donnée par les enquêteurs
Cette série d’enquêtes enregistrées en juin 1980 par un collectif de chercheurs (Nicole Coulomb, Claudette Castell et Anne Sportiello) avait pour objectif de retrouver la mémoire de l’entre deux guerre des habitants du Panier et du quartier Saint-Jean à Marseille en particulier des immigrés italiens. Les résultats de cette recherche n’ont jamais été publiés.
Traitement documentaire en langue française et accès aux fichiers son.
D’autres collections sonores sont accessibles sur la base Ganoub http://phonotheque.mmsh.huma-num.fr
Sur les réfugiés : http://archives.crem-cnrs.fr/haystack/quick/collection/?q=r%C3%A9fugi%C3%A9
Sur les migrations : http://archives.crem-cnrs.fr/haystack/?q=migration
Femmes kurdes déplacées :
http://archives.crem-cnrs.fr/archives/collections/CNRSMH_I_2006_008
Chant de femme exilée du Fezzan Libyen enregistrée (1948) :
http://archives.crem-cnrs.fr/archives/items/CNRSMH_I_1984_006_001_21
Pour le moment aucun Edit-a-thon n’a été organisé à partir d’extraits sonores issus de l’histoire orale mais en janvier 2015 s’est tenu dans les Pays-Bas une journée participative sur le thème des chants d’oiseaux, racontée ici qui pourra vous donner une idée de la façon dont peut se dérouler ce genre de journée.
Crédits photographiques : les enfants de l’orphelinat de Syros où de nombreux orphelins d’Asie-MIneure ont été accueillis, fête de Noël vers 1923, collection photographique des archives historiques des Cyclades. Domaine public.
Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : entretien avec Vasilia Tsaousoglou et sa fille = συνομιλια με την Βασιλεια Τσαουσογλου και την κορη της
En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Vasilia Tsaousoglou, réfugiée de la première génération, évoque la catastrophe de Smyrne qu’elle a vécu en 1922, avec le soutien de sa fille
Η Βασιλεία Τσαούσογλου, πρόσφυγας πρώτης γενιάς, αφηγείται τα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής με την βοήθεια της κόρης της, όπως τα έζησε η ίδια το 1922
Ηχογραφήθηκε στις 7 Αυγούστου του 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1
H Bασιλεία Τσαούσογλου μας μεταφέρει τις μνήμες της, πριν και μετά την Mικρασιατική Kαταστροφή. Στη συζήτηση βοηθά και η κόρη της συμπληρώνοντας τα κενά μνήμης της. Η Βασιλεία γεννήθηκε το 1909 στο Λιβίσι της Μικρἀς Ασίας. Ο πατέρας της λεγόταν Μάρκος Χατζηστεφάνου, καπνέμπορος στο επάγγελμα και η μητέρα της Κοραλία, η οποία έκανε τέσσερα παιδιά : τρία αγόρια και ένα κορίτσι. Οι μνήμες από την παιδική ηλικία είναι θολές, θυμάται πως έμαθε γράμματα από δασκάλες που ερχόντουσαν στο σπίτι και ότι το Λεβίσι ήταν μια πόλη μικτή με αρκετούς Τούρκους. Λίγο πριν την καταστροφή, φίλοι Τούρκοι τους είχαν προειδοποιήσει να φύγουν γιατί ο τουρκικός στρατός ήταν έτοιμος για μεγάλη επίθεση. Το 1922, κατά την διάρκεια των γεγονότων, όλη η οικογένεια επιβιβάστηκε σε καράβι και καταλήξανε στη Σύρο. Στην αρχή οι συνθήκες ζωής ήταν πολύ δύσκολες. Ο πατέρας της Μάρκος έπαθε εγκεφαλικό με αποτέλεσμα να τυφλωθεί. Έκτοτε, κυκλοφορούσε με ένα μαύρο πανί στο ένα μάτι και όλοι τον φώναζαν περιπαιχτικά μονόφθαλμο. Αργότερα, νοικιάσανε ένα σπίτι στην Κοίμηση και δεν δέχτηκαν να πάνε στον προσφυγικό συνοικισμό, όπου τους πρόσφεραν σπίτι. Η Κοραλία δούλευε σε σπίτια και έραβε. Όταν έλειπε από το σπίτι, έστελνε την Βασιλεία σε μία πλούσια οικογένεια της συνοικίας όπου μάθαινε νοικοκυριό. Η Κοραλία προσπαθούσε να μορφώσει την κόρη της και της πήρε, με το κομπόδεμα που μάζευε, μια δασκάλα για να της μάθει γράμματα, ενώ τα αγόρια της οικογένειας, πηγαίνανε στο σχολείο τα πρωινά και τα απογεύματα ήταν μαθητευόμενοι· ο ένας δούλευε σε έναν παπουτσή και ο άλλος σε έναν μαραγκό. Η Βασιλεία συνέχισε να δουλεύει στην ίδια οικογένεια μέχρι που παντρεύτηκε τον Ευριπίδη Τσαούσογλου. Ο Ευριπίδης είχε έρθει από την Αγία Φωτεινή της Σμύρνης. Ήταν έμπορος και είχε καΐκια που φόρτωναν εδώδιμα-αποικιακά προϊόντα. Στη Σύρο κατασκεύαζαν σακούλες με αλευρόκολλα και χαρτί. Όταν ο Ευριπίδης και η Βασιλεία παντρεύτηκαν, έφτιαξαν ένα σπίτι στον Άγιο Νικόλαο. Έκαναν έξι παιδιά, μία κόρη και πέντε αγόρια, από τα οποία πέθαναν τα τρία.
Crédits photographiques : portraits de Vasilia Tsaousoglou. Les photographies de Christos Tsaousoglou ont été déposées à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades. (CC BY-NC).
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : συνέντευξη με τον Χρύσανθο Βαϊανο = entretien avec Chrysanthos Vaianos
En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Chrysanthos Vaianos, réfugié de la deuxième génération, évoque les récits de son père Kostantinos Vaianos qui a vécu la Grande Catastrophe à l’âge de 14 ans
Ο Χρύσανθος Βαϊανός πρόσφυγας δεύτερης γενιάς ανακαλεί τις αναμνήσεις του από την ζωή του πατέρα του Κωσταντίνου Βαϊανού ο οποίος έζησε την μικρασιατική καταστροφή στην ηλικία των 14 χρονών
Ηχογραφήθηκε στις 9 Αυγούστου του 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου1
O Χρύσανθος Βαϊανός γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1956. Μας αφηγείται την ιστορία του πατέρα του, Κωνσταντίνου Βαϊανoύ, Μικρασιάτη πρόσφυγα που γεννήθηκε περίπου το 1907-1908. Την εποχή των γεγονότων, ο συνονόματος παππούς του Χρύσανθου και η γιαγιά του Ελένη ζούσαν στην Σύλλη που ήταν μία περιοχή λίγο έξω από το Ικόνιο. Είχαν δέκα παιδιά: τον Ιορδάνη, τον Δημήτρη, τον Κωνσταντίνο (τον πατέρα του Χρύσανθου), τον Βάγια, τον Νίκο, την Ανθούλα, την Χαρίκλεια, την Ειρήνη, την Μαρία και την Χρυσούλα. O Κωνσταντίνος σπούδασε σε μικτό σχολείο με Τούρκους και Έλληνες. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του πατέρα του, στο σχολείο μάθαιναν καλλιγραφία, ξένες γλώσσες και η συμβίωση τους ήταν αρμονική. Κατά την διάρκεια του Ραμαζανίου, κάποιες φορές μοιράζονταν το γεύμα τους μαζί στα κρυφά. Η οικογένεια Βαϊανού ζούσε καλά και είχαν ένα ιδιόκτητο διώροφο σπίτι. Μετά την καταστολή και τους διωγμούς εναντίον των Ελλήνων, ο στρατηγός του τούρκικου στρατού που έφτασε στην Σύλλη, εγκαταστάθηκε στο πρώτο όροφό του σπιτιού. Για καλή τους τύχη, ο στρατηγός είχε ζήσει στην Θεσσαλονίκη και ήταν φιλικά προσκείμενος στους Έλληνες. Ο Χρύσανθος (που δεν είναι ξεκάθαρο πότε και που πέθανε, μάλλον στην Καισάρεια, στην εξορία) ήταν απών και ο στρατηγός βοήθησε την Ελένη, στην παραγωγή και πώληση ρακής για να ανταπεξέλθουν οικονομικά. Όταν η κατάσταση έγινε ασφυκτική, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Σύλλη. Η οικογένεια εμπιστεύτηκε τα τιμαλφή αντικείμενα στους Τούρκους γείτονες που ζούσαν κοντά, με την σκέψη ότι μία μέρα θα γυρίσουν πίσω. Έτσι λοιπόν, η Ελένη και τα εννέα παιδιά της (τον πρωτότοκο από τα δέκα, τον είχαν στείλει στην εξορία και τον βρήκαν αργότερα), ταξίδεψαν για την παραθαλάσσια πόλη Μερσίνη με σκοπό να βρουν μία θέση στα καράβια που πήγαιναν στην Ελλάδα. Toν Δεκέμβριο του 1922 σε αντάλλαγμα με πολλά νομίσματα χρυσού η οικογένεια κατάφερε να επιβιβαστεί σε ένα κατάμεστο καράβι. Το ταξίδι διήρκεσε 22 μέρες και πολλοί επιβάτες νόσησαν ή είχαν ήδη μολυνθεί από τύφο. Επειδή υπήρχε ο φόβος της μετάδοσης, καίγανε τους νεκρούς στο καζάνι του βαποριού. Κατά την διάρκεια της συνέντευξης, O Χρύσανθος μας δείχνει ένα παλιό οθωμανικό διαβατήριο της οικογένειας του και κάποιες σημειώσεις : “Στις 6 Ιανούαριου του 1923 το καράβι φτάνει στον Πειραιά και εκεί η αστυνομία τους βάζει σε καραντίνα για 8 μέρες. Έπειτα η οικογένεια μεταφέρεται στο Ναυπλιο. Eκεί πεθαίνει από τύφο η μία αδελφή η Ειρήνη.” Δεν γνωρίζουμε ακριβώς για ποιο λόγο βρέθηκαν στην Σύρο, ο Χρύσανθος υποθέτει πως εγκαταστάθηκαν εκεί, γιατί είχαν ένα θείο που είχε καλή σχέση με τον διευθυντή του Αμερικάνικου ορφανοτροφείου και μπόρεσε να τους περιθάλψει και να τους βοηθήσει. Τελειώνοντας, ο Χρύσανθος αναφέρει πως όλη η οικογένεια ενσωματώθηκε στην ελληνική κοινωνία: ο Ιορδάνης έγινε επιχειρηματίας, ο Δημήτριος ασχολήθηκε με το εμπόριο, ο Βάγιας σπούδασε δικηγόρος, η Χρυσούλα έγινε οδοντίατρος. Ο πατέρας του Χρύσανθου, ο Κωσταντίνος έγινε επίσης έμπορος και παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Ξενάκη από την Νάξο. Απόκτησαν δύο παιδιά, τον Χρύσανθο και την Ελένη.
Crédits photographiques de l’image à la Une : portrait de Chrysanthos Vaianos. La photographie de Konstadinos Vaianos a été déposée à la phonothèque de la MMSH (CC BY-NC-BY).
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : Συνεντευξη της Ευθυμιας Κεχαγια = entretien avec Euthimia Kehagia
En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Euthimia Kehagia, issue d’une famille de réfugiés sur l’île de Syros, évoque les récits de son père Nikolaos Kehagias qui a vécu l’incendie de Smyrne à l’âge de 13 ans
Η Ευθυμία Κεχαγιά κόρη του Νικόλαου Κεχαγιά αφηγείται την ζωή του πατέρα της που έζησε την καταστροφή της Σμύρνης στην ηλικία των 13 χρονών. Ηχογραφήθηκε στις 9 Αυγούστου του 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου1
H Ευθυμία Κεχαγιά μας μεταφέρει τις αναμνήσεις του πατέρα της Νίκου Κεχαγιά που έζησε την μικρασιατική καταστροφή στην ηλικία των 13 χρονών. Ο Νίκος γεννήθηκε περίπου το 1907 και προερχόταν από μία τετραμελή οικογένεια όπου ζούσαν όλοι μαζί, στο δικό τους σπίτι, σε ένα μικρό χωριό κοντά στην Σμύρνη. Το 1922 οι τούρκικες αρχές τους ανάγκασαν να πουλήσουν γρήγορα το σπίτι και την περιουσία τους και να φύγουν για την πόλη της Σμύρνης. Όταν μετά από λίγο έγινε η καταστροφή, η οικογένεια έκρυψε τις οικονομίες της και κάποια τιμαλφή αντικείμενα, μέσα σε μία βάρκα και καταφέρανε να ξεφύγουν. Η πρώτη τους στάση ήταν στην Μυτιλήνη. Η συνθήκες διαβίωσης ήταν ανυπόφορες, η πόλη ήταν γεμάτη πρόσφυγες και ήταν αδύνατο να βρουν κατάλυμα για να μείνουν με αποτέλεσμα να μετακομίσουν στην Αθήνα στην περιοχή του Βύρωνα. Με το προσφυγικό επίδομα καταφέρανε να αγοράσουν ένα μικρό σπίτι, το οποίο πούλησαν για να ενισχύσουν την προίκα της μεγαλύτερης κόρης τους. O γάμος έγινε στην Θεσσαλονίκη όπου εκεί μετακόμισε όλη η οικογένεια και ανοίξανε ένα ζαχαροπλαστείο στην Εγνατία οδό. Ο Νίκος Κεχαγιάς αισθανόταν όμως την ανάγκη να χαράξει τον δικό του δρόμο, έτσι πήγε στην Σύρο και μαθήτευσε δίπλα σε ένα θείο του που ήταν διάσημος λουκουμοποιός. Παρόλο που στην αρχή, οι συριανοί ήταν καχύποπτοι με τους πρόσφυγες και το κλίμα δεν ήταν ευνοϊκό, έμαθε πολύ καλά την τέχνη της ζαχαροπλαστικής. Αργότερα προσπάθησε να μείνει και να εργαστεί στην Αθήνα αλλά τελικά επέστρεψε στην Σύρο, για να δημιουργήσει και να αναπτύξει την δική του επιχείρηση. Έφτιαχνε λουκούμια, τα έβαζε σε μεγάλα καλάθια και τα πουλούσε σε γιορτές. Επίσης, πολλές φορές έπαιρνε την βάρκα του και πήγαινε στην Ικαρία για να τα πουλήσει στα παραδοσιακά πανηγύρια. Την δεκαετία του 1940 γνώρισε την γυναίκα του και άνοιξε ένα δικό του ζαχαροπλαστείο στο λιμάνι της Ερμούπολης. Στο τέλος της συνέντευξης, η Ευθυμία δίνει έμφαση στην αλληλεγγύη που έδειχναν οι πρόσφυγες μεταξύ τους και στην προσπάθεια διατήρησης της συλλογικής τους μνήμης.
Crédits photographiques de l’image à la une : portrait d’Euthimia Kehagia avec son mari vers 1960. Les photographies de madame Ntina Sikoutri ont été déposées à la phonothèque de la MMSH (CC BY-NC-BY).
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών. [↩]