En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française :    Les soeurs Voïkou racontent l’histoire de leurs parents, rescapés de la catastrophe de Smyrne et leur installation à Syros  = Οι αδελφές Βόικου αφηγούνται τη ζωή των γονιών τους που επέζησαν της μικρασιατικής καταστροφής  και την εγκατάσταση τους στη Σύρο

Ηχογραφήθηκε το 1999 στη Σύρο από την Αγγελική Ψιλοπούλου και την Μαργαρίτα Καλουτά για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ ¹

Η οικογένεια Βόικου είχε μάλλον δέκα παιδιά, επτά κορίτσια και τρία αγόρια. Η Ευστρατία, η Ειρήνη και η Ζωή, είναι τρείς από τις επτά αδελφές Βόικου  και μας αφηγούνται την ιστορία της οικογένειας τους.   Κατά την διάρκεια της ηχογράφησης, δεν είναι ξεκάθαρο  ποιά είναι τα ονόματά τους και ποιά αδελφή μιλάει κάθε φορά, καθώς η μία συμπληρώνει την άλλη.    Η μητέρα τους, η Καλλιόπη, ήταν από το Κορδελιό, ενώ ο πατέρας τους, o Δημήτρης, ήταν από την Κρήτη. Είχαν ένα τσαγκαράδικο στη Σμύρνη και ζούσαν αρμονικά με τους τούρκους. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, αγνόησαν τις προειδοποιήσεις να φύγουν από την πόλη και συνέχισαν την ζωή τους κανονικά.  Σε αυτό το διάστημα η Καλλιόπη έκανε πέντε παιδιά (τα άλλα θα τα γεννήσει αργότερα στη Σύρο) από τα οποία το ένα -ο Βίκτωρας- ήταν μουγκός.

Πριν από το 1922, ένα βράδυ μπήκαν στο σπίτι Τούρκοι στρατιώτες, πήραν όλα τα αντικείμενα που είχαν αξία και τραβήξαν τα σκουλαρίκια των παιδιών. Οι αδελφές Βόικου έχουν μέχρι σήμερα τα σημάδια στα αυτιά τους. Έπειτα ήρθε η Μικρασιατική Καταστροφή και η Καλλιόπη μόνη πάσχιζε να σώσει τα πέντε μικρά παιδιά της, δεδομένου ότι ο Δημήτρης είχε ενταχθεί στον ελληνικό στρατό. Ο Βίκτωρας είχε βρει στον δρόμο ένα σακουλάκι με λεφτά και μ’αυτά επιβίωσαν σε όλο το ταξίδι της φυγής. Μετά από πολλές δυσκολίες και περιπέτειες, κατάφεραν να επιβιβαστούν σε ένα πλοίο. Τα παιδάκια ήταν πολύ μικρά και δοκιμάστηκαν από την πείνα τις κρίσιμες αυτές στιγμές. Το καράβι τους πέρασε από  Χίο, Μυτιλήνη, Ύδρα και Σπέτσες. Στην αρχή νόμιζαν ότι θα έβρισκαν τον πατέρα τους στην Αθήνα, αλλά αυτός, ως στρατιώτης είχε μεταβεί στη στρατιωτική βάση της Σύρου. Οι αδελφές Βόικου θυμούνται τη στιγμή της επανένωσης της οικογένειας στη Σύρο σαν μια στιγμή μεγάλης συγκίνησης. Ο πατέρας δούλευε ως τσαγκάρης στο Αμερικανικό Ορφανοτροφείο και αργότερα άνοιξε δικό του τσαγκαράδικο καταφέρνοντας να αγοράσει ένα σπίτι.  Τα πρώτα χρόνια οι Συριανοί δεν ήταν πολύ φιλόξενοι, τους φώναζαν “τουρκόσπορους” και τις γυναίκες “τουρκομερίτισσες”. Συγκατοικούσαν πολυάριθμες οικογένειες προσφύγων σε μικρούς χώρους κάτω από κακές συνθήκες υγιεινής. Σιγά-σιγά όμως γνωρίστηκαν με τους ντόπιους, έκαναν παρέα και ανέπτυξαν στενές σχέσεις. Μάλιστα, διάφορες Συριανές φίλες της Καλλιόπης την βοήθησαν πολύ  όταν ήταν μικρά τα παιδιά της.

Η Καλλιόπη η Σμυρνιά, όπως την έλεγαν στη Σύρο, ήταν γνωστή για τα γλέντια της και τις γιορτές της, στα οποία έρχονταν ντόπιοι και πρόσφυγες περιμένοντας με ανυπομονησία να δοκιμάσουν τα φαγητά της. Έκαναν μεγάλα τραπέζια  στο σπίτι τους, όπου τραγουδούσαν σμυρνέϊκα και λέγανε μαντινάδες. Όλη η γειτονιά μαζευόταν για να ακούσει. Ο πατέρας, εκτός από το τσαγκαράδικο, άνοιξε και μια ταβέρνα. Εκεί περνούσε τα βράδια, κερνούσε συχνά τους πελάτες και  έσβηνε τα περισσότερα από όσα του χρωστούσαν. Η Καλλιόπη ήταν θρήσκα, τακτική και καθαρή, γάζωνε σε μια μηχανή τα εσώρουχα της οικογένειας,  ετοίμαζε φαγητό και το πήγαινε  κάθε μέρα στα εργοστάσια που εργάζονταν τα παιδιά της. Οι αδελφές Βόικου πήγαν λίγες μόνο τάξεις δημοτικού και  μετά αναγκάστηκαν να δουλέψουν, κυρίως  στα εργοστάσια της Ερμούπολης. Στην Κατοχή, σύμφωνα με τις αδελφές, οι πρόσφυγες δοκιμάστηκαν περισσότερο από τους άλλους κατοίκους του νησιού και ο  Δημήτρης προστάτευσε τις κόρες του από τις ερωτικές διαθέσεις των Ιταλών. Λίγο αργότερα πέθανε  η Καλλιόπη και ο Δημήτρης κόντεψε να τρελαθεί από τη στεναχώρια.

Στο τελευταίο τμήμα της συνέντευξης οι τρεις αδελφές μιλούν για τις δικές τους κυρίως αναμνήσεις, για τους γάμους, τις διασκεδάσεις, τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο. Ξεχωρίζουν οι πληροφορίες που αναφέρονται σε ένα ορφανό που περιμάζεψε  η μητέρα τους και το έκανε ψυχοπαίδι, όπως και  ότι δεν πήγε στον  γάμο μιας κόρης της με έναν καθολικό και της μίλησε μόνον όταν γέννησε το πρώτο της παιδί, σε  αντίθεση με  τον πατέρα τους που δεν είχε πρόβλημα με τους μικτούς γάμους. Το κλίμα της συνέντευξης είναι ευχάριστο, έχει νυχτώσει αρκετά και οι αδελφές πειράζουν η μία την άλλη.

Crédits photographiques de l’image à la Une :  Image à la une, portraits des soeurs Voikou. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).

Deuxième image, Greek and Armenian refugee children in the sea near Marathon, Greece, c. 1915 or 1916, following their departure from Turkey. Photograph by the : American Committee for Relief in the Near East, Library of congress. Pas de restrictions de droits connues.

1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]