Archives par mot-clé : Syros

Avent 2022 – Lieux – Photographies de la Médiathèque, MMSH – 17, Syros, Cyclades, Grèce, 2015

Pour ce calendrier de l’Avent 2022, l’équipe du secteur Archives de la recherche de la Médiathèque MMSH vous propose de parcourir le livre de George Perec Lieux sur le site du Seuil tout en suivant le fil de 24 images (et parfois plus) représentatives de nos fonds qui traversent des lieux multiples au gré des recherches de celles et ceux qui ont déposé leurs archives à la Médiathèque de la MMSH.

Melpomeni Petridou et Ioannis Petridis sont frères et sœurs, réfugiés d’Asie Mineure de la deuxième génération. Leurs parents sont venus sur l’île de Syros en 1922. Après leur père, enregistré en 2001, ils ont été interrogés en 2015 dans le cadre d’un programme de recherche lancé par Christos Loukos, historien, en 1994 et leur photographie est déposée au sein du secteur archives de la recherche de la Médiathèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.
 

Le fonds sonore des réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été enregistré entre 1994 et 2001 puis continué en 2015. Il donne à entendre 20 heures de témoignages en langue grecque.

Le portrait de Melpomeni Petridou et Ioannis Petridis est accessible sur Médihal, sous licence CC-BY-NC-SA.

Les archives de la phonothèque s’écoutent sur l’île de Tinos

Jeudi 25 juin, vous pourrez écouter sur l’île de Tinos, les entretiens réalisés entre 1994 et 2005 auprès des réfugiés de Smyrne vers l’île de Syros dans le cadre du festival Polyphonik à Koumaros dont vous pouvez télécharger le programme ici.

programme festival de Tylos en langue grecque

Extrait du programme en langue grecque signalant la présentation du fonds sonore.

Présentation du corpus sonore :
Dans le cadre du programme de recherche “La ville moderne” mené par Christos Loukos, historien moderniste, au sein de l’Institut d’études méditerranéennes (Université de Réthymnon, Crète) Continuer la lecture de Les archives de la phonothèque s’écoutent sur l’île de Tinos

Cet été, partez écouter l’équipe de la phonothèque aux séminaires d’Ermoupoli

Dans le cadre de l’édition 2016 des séminaires d’Ermoupoli, l’équipe de la phonothèque de la MMSH présentera le travail réalisé sur le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 dans une communication intitulée «Récits des réfugiés d’Asie Mineure à Syros : traitement et valorisation d’une collection de témoignages oraux en bilingue».

Continuer la lecture de Cet été, partez écouter l’équipe de la phonothèque aux séminaires d’Ermoupoli

entretien avec Anastasia Onasoglou= ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΟΝΑΣΟΓΛΟΥ

En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française: Souvenirs de jeunesse d’Anastasia Onasoglou en 1922 à Kayseri en Asie-Mineure = Αναμνήσεις της Αναστασίας Ονάσογλου από τα νεανικά της χρόνια στην Καισάρεια

Ηχογραφήθηκε στις 4 Αυγούστου του 2001 στη Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάτου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο1

 

Οίκος ευγηρίας Αγίου Ιωάννου Ταλάντων συνομιλία με την κυρία Αναστασία Ονάσογλου. Τη στιγμή της συνέντευξης η Αναστασία είναι 95 χρονών, άρρωστη στην υγεία της, με μνήμη ισχνή που δεν βοηθάει στην ανάκληση των γεγονότων του παρελθόντος. Σύμφωνα με την ίδια, έζησε τη Μικρασιατική Καταστροφή στην ηλικία των δεκαέξι χρονών. To πατρικό της όνομα είναι Μουτάκογλου και κατάγεται από την Καισάρεια. Τη μητέρα της την έλεγαν Αναστασία και τον πατέρα της Στρατή, οι οποίοι μαζί με την Αναστασία είχαν επτά παιδιά. Η Αναστασία έχει ευχάριστες αναμνήσεις από  τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια στην Καισάρεια, θυμάται πως είχε πολλούς φίλους Τούρκους που  παίζανε μαζί και συμβίωναν αρμονικά. Οι μνήμες από τη φυγή είναι θολές αλλά είναι σίγουρη πως έφυγε όλη η οικογένεια από εκεί, ακόμα και οι γιαγιάδες της και οι παππούδες της. Kαθ’ όλη τη διάρκεια της συνέντευξης επαναλαμβάνει συχνά το παράπονό της για τη ζωή της στην Ελλάδα και τη σκληρότητα των ντόπιων.  Η εγκατάστασή τους ήταν δύσκολη, το ελληνικό κράτος δεν τους βοηθούσε, ζούσαν με νοίκι και ο πατέρας της εργαζόταν σκληρά για να το πληρώσει. Η ίδια παντρεύτηκε δύο φορές, ο πρώτος της άντρας πέθανε σύντομα, ενώ ο δεύτερος, ο Ονάσογλου, ήταν και αυτός πρόσφυγας. Η Αναστασία νοσταλγεί τα παιδικά της χρόνια στην Καισάρεια, τους Τούρκους φίλους της με τους οποίους  διασκέδαζαν συχνά, έπαιζαν ντέφι, μαντολίνο, χόρευαν και οργάνωναν βραδιές πόλκα.

Crédits photographiques : Image à la une, “Portrait d’une petite fille à  l’Orphelinat Américain de Syros en 1922”. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []

Récit de vie d’Achille Mavromoustakis = Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ ΜΑΥΡΟΜΟΥΣΤΑΚΗ

En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française: Antonis Mavromoustakis, réfugié de la deuxième génération, évoque les récits de son père Achille Mavromoustakis et de sa mère Styliani-Lilika Katolia qui habitaient à Dardanelles-Çanakkale, au moment des événements de 1922 = Ο Αντώνης Μαυρομουστάκης, πρόσφυγας δεύτερης γενιάς αφηγείται την ζωή του πατέρα του Αχιλλέα Μαυρομουστάκη και της μητέρας του Στυλιανής-Λιλίκας Κατολία που κατοικούσαν στην περιοχή Δαρδανέλια (Τσανάκκαλε)

Ηχογραφήθηκε στις 7 Αυγούστου του 2001 στη Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάτου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο1

 

 O Αντώνης Μαυρομουστάκης γεννήθηκε το 1935 στη Σύρο και ήταν  οδοντίατρος στην Ερμούπολη.  Μιλάει για την ζωή του πατέρα του Αχιλλέα Μαυρομουστάκη και της μητέρας του Στυλιανής – Λιλίκα το γένος Κατολία. Ο Αχιλλέας γεννήθηκε το 1896 στην Κωσταντινούπολη, όπου σπούδασε δάσκαλος και έμαθε βυζαντινή μουσική. Είχε έναν αδελφό και δυο αδελφές οι οποίες παρέμειναν εκεί και ήρθαν στην Ελλάδα, μετά από τα Σεπτεμβριανά το 1955.2 Η Στυλιανή γεννήθηκε το 1902 στα Δαρδανέλια (Τσανάκκαλε), ο πατέρας της ήταν μεγαλέμπορος ξυλείας, έφερνε ξύλα από την Μικρά Ασία στη Σύρο. Μετά τα γεγονότα του 19143 είχαν αυτο-εξοριστεί στη Σύρο και  κατά την διαμονή τους αγοράσανε ένα σπίτι μέσα στην Ερμούπολη. Αργότερα, όταν εκτονώθηκε η ένταση και οι σχέσεις Τούρκων και Ελλήνων αποκαταστάθηκαν, ξαναγύρισαν με την οικογένειά της στον Ελλήσποντο στα Δαρδανέλια όπου εκεί η Στυλιανή παντρεύτηκε τον Αχιλλέα Μαυρομουστάκη.

Achilles Mauromoustakis

Λίγο πριν την μαζική έξοδο των ελλήνων το 1922, οι τούρκικες αρχές κατάσχεσαν το σπίτι  που ζούσαν και τα κτημάτά τους. Όλη η οικογένεια της Στυλιανής μετανάστευσε στην Ελλάδα κουβαλόντας μαζί τους λίγα τιμαλφή αντικείμενα ενω από την οικογένεια του Αχιλλέα έφυγε μόνον ο ίδιος. Όταν εγκαταστάθηκαν στη Σύρο, κατοικούσαν στην αρχή στο σπίτι που είχε αγοράσει ο πατέρας της Στυλιανής, το 1914. Ο Αχιλλέας, τα πρώτα χρόνια, δούλευε σαν δάσκαλος στο Αμερικανικό Ορφανοτροφείο, αργότερα διορίστηκε στη δημαρχία ληξίαρχος και κατάφερε να εκλεγεί δύο φορές δημοτικός σύμβουλος. Στον ελεύθερο του χρόνο, έψελνε  στον Άγιο Γεώργιο και ήξερε πολλούς βυζαντινούς στίχους και σκοπούς, είχε διασώσει κάποια βιβλία βυζαντινής μουσικής από την Τουρκία, τα οποία όταν πέθανε δωρήθηκαν στη μονή Κεχροβουνίου της Τήνου. Αλληλογραφούσε με τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο Κύπρου. Μαζί με τη Στυλιανή έκαναν δύο παιδιά, το πρώτο γεννήθηκε το 1924 και σε ηλικία 21 ετών, όντας στρατιώτης του ελληνικού στρατού, σκοτώθηκε στην μάχη του Γράμμου κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Ο Αντώνης υποστηρίζει πως η Σύρος ήταν, ανέκαθεν, μια πόλη προσφύγων και ο ντόπιος πληθυσμός ήταν σχετικά καλοπροαίρετος απέναντί τους. Το 1923 ίδρυσαν μαζί με άλλους πρόσφυγες τον “Πανπροσφυγικό Σύλλογο” που είχε σαν έργο του να περιθάλψει τους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής και να διεκδικήσει για αυτούς καλύτερες συνθήκες ζωής. Με τις ενέργειες του συλλόγου έχτισαν τον πρώτο προσφυγικό συνοικισμό στον Ξηρόκαμπο, στους πρόποδες της Άνω Σύρου. Ο Αχιλλέας έγραφε στην καθαρεύουσα και δημοσίευε κείμενα στην προσφυγική εφημερίδα ο “Προσφυγικός Κόσμος” που εκδιδόταν στην Αθήνα. Επιπλέον έκανε ανταποκρίσεις για κυκλαδικά θέματα στο “Κυκλαδικό Φως”, την εφημερίδα των Κυκλάδων. Ήταν θρησκευόμενος και θερμός υποστηρικτής του Βενιζέλου. Πέθανε το 1974.

Ο Αντώνης θυμάται πως η μητέρα του έπαιζε μαντολίνο, ζωγράφιζε και ήταν η πρώτη οικογένεια στη Σύρο που στόλισε χριστουγεννιάτικο δέντρο! Όλη η γειτονιά ερχόταν να το θαυμάσει γιατί είχε όμορφα στολίδια. Συχνά ντυνόντουσαν μασκαράδες, κάνανε γιορτές και παίζανε μουσική. O Αντώνης καταλήγει πως οι πρόσφυγες ήταν ανοιχτόκαρδοι και ξέραν πως να διασκεδάζουν και να περνούν καλά.

Image à la une :  Achille Mavromoustakis en train d’enseigner à l’Orphelinat Américain
Image insérée dans le texte : portrait d’Achille Mavromoustakis
Les photographies ont été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades (CC BY-NC).

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []
  2.  Με την ονομασία «Σεπτεμβριανά» έμεινε στην ιστορία το οργανωμένο πογκρόμ της νύκτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955, εξ ου και η ονομασία, που συνέβη στη Κωνσταντινούπολη, όπου καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των περιουσιών των Ελλήνων ομογενών, πλην όμως Τούρκων υπηκόων, καθώς και άλλων μη μουσουλμανικών μειονοτήτων, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία και βεβηλώνοντας εκκλησίες ακόμα και νεκροταφεία δημιουργώντας τρομοκρατία και ανασφάλεια για τις υφιστάμενες μειονότητες. Αφορμή έδωσε μια βομβιστική επίθεση στο πατρικό σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στην Θεσσαλονίκη, που αποδείχτηκε στην συνέχεια ότι ήταν σκηνοθετημένη προβοκάτσια από την ίδια τη τουρκική κυβέρνηση. []
  3. Η έναρξη γενικευμένων διωγμών ξεκίνησε κατά τα τέλη του 1913, με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων,ενώ αρχικός στόχος ήταν οι ελληνικοί πληθυσμοί της Ανατολικής Θράκης. Με την καθοδήγηση όμως Γερμανών συμβούλων της Οθωμανικής Αυτοκρατορία, από τον Μαϊού του 1914, οι διώξεις επεκτάθηκαν επίσης και στη δυτική Μικρά Ασία []

Entretien avec les soeurs Voikou = ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΒΟΙΚΟΥ

En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Notice en langue française :    Les soeurs Voïkou racontent l’histoire de leurs parents, rescapés de la catastrophe de Smyrne et leur installation à Syros  = Οι αδελφές Βόικου αφηγούνται τη ζωή των γονιών τους που επέζησαν της μικρασιατικής καταστροφής  και την εγκατάσταση τους στη Σύρο

Ηχογραφήθηκε το 1999 στη Σύρο από την Αγγελική Ψιλοπούλου και την Μαργαρίτα Καλουτά για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1

Η οικογένεια Βόικου είχε μάλλον δέκα παιδιά, επτά κορίτσια και τρία αγόρια. Η Ευστρατία, η Ειρήνη και η Ζωή, είναι τρείς από τις επτά αδελφές Βόικου  και μας αφηγούνται την ιστορία της οικογένειας τους.   Κατά την διάρκεια της ηχογράφησης, δεν είναι ξεκάθαρο  ποιά είναι τα ονόματά τους και ποιά αδελφή μιλάει κάθε φορά, καθώς η μία συμπληρώνει την άλλη.    Η μητέρα τους, η Καλλιόπη, ήταν από το Κορδελιό, ενώ ο πατέρας τους, o Δημήτρης, ήταν από την Κρήτη. Είχαν ένα τσαγκαράδικο στη Σμύρνη και ζούσαν αρμονικά με τους τούρκους. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, αγνόησαν τις προειδοποιήσεις να φύγουν από την πόλη και συνέχισαν την ζωή τους κανονικά.  Σε αυτό το διάστημα η Καλλιόπη έκανε πέντε παιδιά (τα άλλα θα τα γεννήσει αργότερα στη Σύρο) από τα οποία το ένα -ο Βίκτωρας- ήταν μουγκός.

Πριν από το 1922, ένα βράδυ μπήκαν στο σπίτι Τούρκοι στρατιώτες, πήραν όλα τα αντικείμενα που είχαν αξία και τραβήξαν τα σκουλαρίκια των παιδιών. Οι αδελφές Βόικου έχουν μέχρι σήμερα τα σημάδια στα αυτιά τους. Έπειτα ήρθε η Μικρασιατική Καταστροφή και η Καλλιόπη μόνη πάσχιζε να σώσει τα πέντε μικρά παιδιά της, δεδομένου ότι ο Δημήτρης είχε ενταχθεί στον ελληνικό στρατό. Ο Βίκτωρας είχε βρει στον δρόμο ένα σακουλάκι με λεφτά και μ’αυτά επιβίωσαν σε όλο το ταξίδι της φυγής. Μετά από πολλές δυσκολίες και περιπέτειες, κατάφεραν να επιβιβαστούν σε ένα πλοίο. Τα παιδάκια ήταν πολύ μικρά και δοκιμάστηκαν από την πείνα τις κρίσιμες αυτές στιγμές. Το καράβι τους πέρασε από  Χίο, Μυτιλήνη, Ύδρα και Σπέτσες. Στην αρχή νόμιζαν ότι θα έβρισκαν τον πατέρα τους στην Αθήνα, αλλά αυτός, ως στρατιώτης είχε μεταβεί στη στρατιωτική βάση της Σύρου. Οι αδελφές Βόικου θυμούνται τη στιγμή της επανένωσης της οικογένειας στη Σύρο σαν μια στιγμή μεγάλης συγκίνησης. Ο πατέρας δούλευε ως τσαγκάρης στο Αμερικανικό Ορφανοτροφείο και αργότερα άνοιξε δικό του τσαγκαράδικο καταφέρνοντας να αγοράσει ένα σπίτι.  Τα πρώτα χρόνια οι Συριανοί δεν ήταν πολύ φιλόξενοι, τους φώναζαν “τουρκόσπορους” και τις γυναίκες “τουρκομερίτισσες”. Συγκατοικούσαν πολυάριθμες οικογένειες προσφύγων σε μικρούς χώρους κάτω από κακές συνθήκες υγιεινής. Σιγά-σιγά όμως γνωρίστηκαν με τους ντόπιους, έκαναν παρέα και ανέπτυξαν στενές σχέσεις. Μάλιστα, διάφορες Συριανές φίλες της Καλλιόπης την βοήθησαν πολύ  όταν ήταν μικρά τα παιδιά της.

Η Καλλιόπη η Σμυρνιά, όπως την έλεγαν στη Σύρο, ήταν γνωστή για τα γλέντια της και τις γιορτές της, στα οποία έρχονταν ντόπιοι και πρόσφυγες περιμένοντας με ανυπομονησία να δοκιμάσουν τα φαγητά της. Έκαναν μεγάλα τραπέζια  στο σπίτι τους, όπου τραγουδούσαν σμυρνέϊκα και λέγανε μαντινάδες. Όλη η γειτονιά μαζευόταν για να ακούσει. Ο πατέρας, εκτός από το τσαγκαράδικο, άνοιξε και μια ταβέρνα. Εκεί περνούσε τα βράδια, κερνούσε συχνά τους πελάτες και  έσβηνε τα περισσότερα από όσα του χρωστούσαν. Η Καλλιόπη ήταν θρήσκα, τακτική και καθαρή, γάζωνε σε μια μηχανή τα εσώρουχα της οικογένειας,  ετοίμαζε φαγητό και το πήγαινε  κάθε μέρα στα εργοστάσια που εργάζονταν τα παιδιά της. Οι αδελφές Βόικου πήγαν λίγες μόνο τάξεις δημοτικού και  μετά αναγκάστηκαν να δουλέψουν, κυρίως  στα εργοστάσια της Ερμούπολης. Στην Κατοχή, σύμφωνα με τις αδελφές, οι πρόσφυγες δοκιμάστηκαν περισσότερο από τους άλλους κατοίκους του νησιού και ο  Δημήτρης προστάτευσε τις κόρες του από τις ερωτικές διαθέσεις των Ιταλών. Λίγο αργότερα πέθανε  η Καλλιόπη και ο Δημήτρης κόντεψε να τρελαθεί από τη στεναχώρια.

Στο τελευταίο τμήμα της συνέντευξης οι τρεις αδελφές μιλούν για τις δικές τους κυρίως αναμνήσεις, για τους γάμους, τις διασκεδάσεις, τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο. Ξεχωρίζουν οι πληροφορίες που αναφέρονται σε ένα ορφανό που περιμάζεψε  η μητέρα τους και το έκανε ψυχοπαίδι, όπως και  ότι δεν πήγε στον  γάμο μιας κόρης της με έναν καθολικό και της μίλησε μόνον όταν γέννησε το πρώτο της παιδί, σε  αντίθεση με  τον πατέρα τους που δεν είχε πρόβλημα με τους μικτούς γάμους. Το κλίμα της συνέντευξης είναι ευχάριστο, έχει νυχτώσει αρκετά και οι αδελφές πειράζουν η μία την άλλη.

Crédits photographiques de l’image à la Une :  Image à la une, portraits des soeurs Voikou. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).

Deuxième image, Greek and Armenian refugee children in the sea near Marathon, Greece, c. 1915 or 1916, following their departure from Turkey. Photograph by the : American Committee for Relief in the Near East, Library of congress. Pas de restrictions de droits connues.

 

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []

Contextualisation d’un corpus sonore : Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros.

Le forum de la Méditerranée, organisé à Marseille avec le soutien du LabexMed, a donné l’opportunité à la phonothèque de la MMSH de présenter, le corpus sonore des Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros, accessible en ligne sur le portail Europeana. Sur ce billet vous trouverez le diaporama de l’intervention que fera l’après-midi du  18 mars 2016 l’équipe de la phonothèque (Véronique Ginouvès, Hélène Loukou, Ariane Néroulidis). Il est accompagné de différents documents qui vous permettront de mieux comprendre le contexte de production de ce corpus.

Bonne lecture, bonne écoute !

Consulter la carte des villes d’origine des réfugiés en Asie-Mineure (Turquie actuelle) :

 

En complément des notices documentaires des entretiens en langues française et grecque, plusieurs billets offrent des éclairages thématiques transversaux :

Billet rédigé par Hélène Loukou et Ariane Néroulidis.

Crédits photographiques : Port de Smyrne vers 1920, domaine public. Page 30 de l’ouvrage Greece de Puaux, René et Brown, Carroll N. (Carroll Neidé), publié pour la “Greek Government Exhibition”, collection de la bibliothèque du Congrès. 

La phonothèque de la MMSH au Forum Méditerranée le 18 mars 2016

Le 18 mars 2016 à 14h, l’équipe de la phonothèque sera présente au Forum de la Méditerranée, qui se tiendra à Marseille du 17 au 19 mars à la Villa Méditerranée et au MuCEM.
Ce forum des études méditerranéenne est piloté par le LabexMed, en collaboration avec les labex ArcHiMedE, OT-Med et Resmed, et en partenariat avec le MuCEM. Il a pour but de présenter les projets développés par les laboratoires d’excellence dans le champ des sciences humaines et sociales avec un focus sur la Méditerranée.

Le forum s’organise en 8 sessions thématiques déclinées ainsi :
Session 1 – Systèmes productifs, circulations,interdépendances, évolutions
Session 2 – États, droits, appartenances
Session 3-1 – Humanités numériques et Méditerranée – Espace
Session 3-2 – Humanités numériques et Méditerranée – textes et archives
Session 4 – Patrimoines : enjeux, pratiques,représentations
Session 5-1 – Religions et pratiques sociales –Espaces sacrés et rites : archéologie,production et transmission
Session 5-2 – Religions et pratiques sociales –sources écrites : interprétations et controverses
Session 6 – Savoirs et langages
Session 7-1 – Environnement, sociétés,territoires – Vulnérabilité et transformations environnementales
Session 7-2 – Environnement, sociétés,territoires – Étude des écosystèmes
Session 8 – Exposer la Méditerranée :recherches et musée

La communication de la phonothèque s’inscrira dans le cadre de la session 3-2 : « Humanités numériques et Méditerranée – Textes et archives » qui se tiendra le Vendredi 18 mars 2016, 14h00-17h00 (Villa Méditerranée, salle 1). Elle représentera le LabexMed en mettant à l’honneur le corpus sonore des “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922” à travers une communication intitulée “La catastrophe d’Asie-Mineure : usages scientifiques et mémoriels d’un corpus d’archives sonores” et présentée par Véronique Ginouvès, Ariane Néroulidis et Hélène Loukou.

Milad Doueihi (Université    Paris    Sorbonne – Université    de    Laval) sera le modérateur de cette séquence de l’après-midi, riche en présentation de projets numériques :

  • Robert Alessi (Orient    &    Méditerranée / Resmed) Réalisation    en xml d’un lexique grec-arabe-grec ;
  • Didier Alexandre (Université     Paris-Sorbonne / Obvil) : Mesures  de  la Méditerranée dans les corpus littéraires français (1750-1950) ;
  • Sébastien Biston-Moulin (CFEETK / ArcHiMedE) : Le     projet     Karnak : Système d’Indexation des  textes hiéroglyphiques ;
  • Muriel Debié (IRHT / Resmed)) : Voyager dans les manuscrits    syriaques  de  la Méditerranée orientale hier et aujourd’hui :    disciplines de l’érudition et humanités numériques.
  • Véronique Ginouvès, ArianeNéroulidis, Hélène-Giorgiana Loukou (USR 3125 / LabexMed) : La catastrophe de  Smyrne : usages    scientifiques et  mémoriels d’un corpus d’archives    sonores ;
  • Isabelle Régen (ASM / ArcHiMedE), OlivierOnézime et Gaël Pollin (IFAO / ArcHiMedE) : Apports de la photogrammétrie à la documentation des monuments pharaoniques : le cas de la tombe-bibliothèque du prêtre Padiaménopé (Thèbes, 7es. av. J-Chr.) ;
  • Frédéric Servajean (ASM / ArcHiMedE) : VÉgA : vers une pratique    collaborative    de    la    lexicographie à l’ère du numérique ;
  • Daniel Stoekl Ben Ezra (Orient & Méditerranée / Resmed) : CT-Mishna : un    projet    d’édition    numérique    d’un texte    juridique de l’Empire romain.

Retrouvez le programme intégral (en PDF) et le résumé des communications (également en PDF) sur le site officiel de l’événement.

Crédits photographiques : Vue en reflet du MuCEM, Ariane Néroulidis, janvier 2016, CC BY NC

Refugies d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922, entretien avec Katerina Kardamitsi = ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗ ΣΥΡΟ : Η KΑΤΕΡΙΝΑ ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΗ ΜΙΛΑΕΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΓΩΝΑ ΣΚΥΡΙΑΝΟΓΛΟΥ

En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Les notices du corpus ont été transférées en juillet 2024 sur la plateforme Calames.

Notice en langue française :  Κaterina Kardamitsi, réfugiée de la deuxième génération, évoque les récits de sa mère Pagona Skirianoglou qui a vécu la catastrophe de Smyrne à l’âge de 14 ans = Η Κατερίνα Καρδαμίτση αφηγείται τη ζωή της μητέρας της Παγώνας Σκυριανόγλου  από τη Μενεμένη της Μικράς Ασίας

Ηχογραφήθηκε στις 3 Αυγούστου του 2001 στη Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου1

Ecouter l’entretien / Ακούστε τη συνέντευξη

H Κατερίνα Καρδαμίτση του Γεωργίου και της Παγώνας γεννήθηκε στις 28 Απριλίου του 1930 και αφηγείται τη ζωή της μητέρα της Παγώνας Σκυριανόγλου που ήρθε πρόσφυγας από τη Μικρά Ασία το 1922. Σύμφωνα με τις αναμνήσεις της Κατερίνας από τις ιστορίες της μητέρας της, η Παγώνα γεννήθηκε το 1908 στη Μενεμένη της Σμύρνης. Ο πατέρας της λεγόταν Αντώνης Σκυριανόγλου, η μητέρα της Ειρήνη και είχε τρία αδέλφια, την Πολυξένη (η μεγαλύτερη), τον Σίμο και τον Παναγιώτη. Το 1922 ο Αντώνης και η  Πολυξένη πέθαναν ενώ ήταν αιχμάλωτοι του τουρκικού στρατού. Η υπόλοιπη οικογένεια διέφυγε με πλοίο με προορισμό την Αθήνα, όπου βρήκαν προσώρινο κατάλυμα στην Παλιά Βουλή κάτω από δύσκολες συνθήκες. Αργότερα μεταφέρθηκαν σε αποθήκες στην περιοχή του Θησείου και έπειτα εγκαταστάθηκαν στην Ερμούπολη. Κατά τη διάρκεια των μετακινήσεων, η Παγώνα και η Ειρήνη έχασαν τον Σίμο και τον Παναγιώτη.  Από την ταλαιπωρία, το κρύο και τις κακουχίες, η Ειρήνη αρρώστησε βαριά με πνευμονία και έφυγε από τη ζωή. Η Παγώνα, ορφανή, μην έχοντας πού να μείνει, δούλευε ως εσωτερική οικιακή βοηθός. Λίγους μήνες μετά, ο Σίμος και ο Παναγιώτης ήρθαν οικότροφοι  στο Αμερικανικό Ορφανοτροφείο Σύρου και η οικογένεια ενώθηκε. Ο Σίμος αγαπούσε τη μουσική και συμμετείχε στη δημοτική μπάντα του Δήμου Ερμούπολης. Όταν ενηλικιώθηκε, έφυγε για την Αθήνα όπου δούλευε στον ιππόδρομο, αργότερα  εγκαταστάθηκε μαζί του και ο Παναγιώτης. Η Παγώνα έμεινε στη Σύρο και παντρεύτηκε στα 18 της τον ναυτικό Γιώργο Ρόκκο. Η Κατερίνα θυμάται πως η μητέρα της σταδιακά ενσωματώθηκε στην τοπική κοινωνία και ξέχασε τις μικρασιατικές συνήθειες και τα έθιμα. Έκανε δύο παιδιά και σε ηλικία 34 χρονών χήρεψε.

 

Crédits photographiques de l’image à la Une : Refugees in front of the ruins of the temple of Thesus, 1922, Library of congress. Pas de restrictions de droits connues.

  1. H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“  κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην  Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών []

Ecouter les réfugiés d’Asie-Mineure à l’origine du style”Smyrneïko”

En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traité à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux  Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.

Un des thèmes récurrents dans les témoignages enregistrés des réfugiés d’Asie-Mineure est celui de la musique. Malgré les événements tragiques qui les touchent en 1922, les Micrasiates mettent en avant dans leurs récits leur joie de vivre et leur sens de la fête. Ce trait de caractère transparaît à travers les discours des réfugiés de la deuxième génération.

A leur arrivée à Syros, les Grecs d’Anatolie se distinguent par leurs chants, leurs coutumes, notamment durant les glentia1, fêtes populaires données à l’occasion des fêtes religieuses ou patronales.

Antonis Mavromoustakis témoigne de ce goût de la fête dans l’entretien 4443, où il évoque l’histoire de ses parents, originaires d’Asie Mineure et installés à Syros après la Grande Catastrophe. Il parle des réfugiés comme de bons vivants, marqués par les traditions, notamment les Apokries2

Ils avaient un meilleur art de vivre, je pense. Malgré la catastrophe, ils continuaient d’organiser leurs festivités. A l’occasion du Carnaval ils se déguisaient. Ma mère, même plus âgée, était marquée par ces traditions et avec ses amis, ils se retrouvaient pour festoyer, chanter. J’ai aussi remarqué cela chez les sœurs de mon père qui étaient originaires de Constantinople. Ils avaient une autre mentalité, ils savaient s’amuser. Ils voulaient profiter de leur vie, ils ne restaient pas enfermés dans leur malheur, à se lamenter sur leur sort. Ils voyaient toujours la vie avec optimisme.

Dans l’entretien 4461, les soeurs Voïkou, issues d’une famille nombreuse de 10 enfants, se rappellent avec nostalgie de leur père, passionné de musique et de leur mère, surnommé la “Smynrniote”. Ils évoquent les grands rassemblements entre voisins à Syros.

– Vous aviez des distractions ici? On chantait des smyrneïka?

Notre père chantait de ces amanedes…Sainte Vierge! Durant le Carnaval c’était de la folie (…) Le premier lundi de Carême, ils mettaient des couvertures par terre et tout le quartier se réunissait, tout le monde était invité. De nos jours on ne voit plus ça. Ils aimaient le vin et passer du bon temps… Oui…et les belles chansons : “Proxthes sto Aigaio” “Geia sou manoula mou glykia “ Mon père, dès qu’il croisait quelqu’un voulait sur-le-champ lui composer un poème personnalisé3 .

Theodosia Hatzigeorgiou (entretien 4450) réfugiée de la deuxième génération, se souvient d’une chanson traditionnelle pour le mariage et en entonne quelques couplets, avant de se laisser emporter par l’émotion.

Ils se réunissaient pour les jours de fête : Noël, Nouvel An, Carnaval, jours fériés… Toute la famille se retrouvait chez quelqu’un : à manger et à boire, de la musique – des chansons d’Anatolie et d’Asie-Mineure à n’en plus finir- et c’était parti !
– Vous vous souvenez d’un chant que vous chantait votre mère? Des berceuses, des incantations?
Des incantations? Je connais des chansons.. Je vais chanter un chant du mariage :
“Le temps est venu, le moment privilégié que Dieu a béni de sa main droite,
O mère quelle joie, quelle grande joie, les frères et sœurs d’un côté et le maître de la maison de l’autre”
Quand je chante ces chansons je suis émue aux larmes, car elles me rappellent mon père et ma mère, et les moments que j’ai vécus enfant, au sein de ma famille. Ces choses-là ne s’oublient pas et je vais les emporter avec moi.

Les témoins évoquent les prédispositions de certains Micrasiates pour la musique, qui se manifestaient parfois dès leur plus jeune âge. Ainsi, Simos Skirianogou (entretien 4449), recueilli à l’Orphelinat américain de Syros a réussi à intégrer l’orchestre municipal de Syros grâce aux enseignements artistiques qui y étaient dispensés. Dans les entretiens sont mentionnés des joueurs et joueuses de oud, de mandoline et de violon.
Le récit de
Despina Dimou (entretien 4442), issue d’une famille de musiciens originaire de Aïvali témoigne de la place privilégiée qu’occupait la musique dans leur vie :

Mon frère jouait du violon lui-aussi. Dans la famille, tout le monde était musicien. De la maison retentissait de la musique. C’était la seule chose essentielle, belle et joyeuse que nous ayons : la musique.

Cette influence orientale dans la musique donne naissance en Grèce au style smyrneïko – littéralement, musique de Smyrne -, qui est une branche du rebetiko. Le “chant de Smyrne” donne à entendre la voix des grecs d’Asie Mineure, qui chantent leur mélancolie empreinte de nostalgie, leur xenitia –  notion d’exil en grec -.

Dans ces chansons se mêlent la douleur et la nostalgie de cette génération qui se trouve confrontée à de profonds problèmes sociaux et économiques.

Les instruments traditionnels d’influence orientale sont le oud (instrument à cordes pincées), le santour (instrument à cordes frappées), le qanûn (instrument à cordes pincées) mais aussi le violon.
Les ethnomusicologues distinguent plusieurs sous-genres comme l’amanes ou manes, solo vocal improvisé qui se caractérise par l’interjection “aman”4 et marque la complainte.  Cette improvisation vocale est souvent accompagnée d’un taksim, improvisation instrumentale qui suit les règles du système musical des maqâm, répandu dans l’Empire Ottoman et en Orient.

Le style smyrneïko est porté par des artistes comme le trio Dimitrios Semsis, Agapios Tomboulis et Rosa Eskenazi, qui interprète cet amanes en 1929 :

Pour aller plus loin :

Panagiota  Anagnostou.   Les  représentations  de  la  société grecque  dans  le  rebetiko.   Sciencepolitique.  Universite Montesquieu – Bordeaux IV, 2011.

Bernard Lortat-Jacob (éditeur). L’improvisation dans les musiques de tradition orale. Ouvrage collectif accompagné d’une cassette d’illustrations musicales. Paris : SELAF, 5 ruede Marseille, 75010 Paris, 1987, Ethnomusicologie 4, 274 p.

Marie-Hortense Lacroix, « Un éclairage hypothétique sur certaines formes vocales traditionnelles : l’improvisation poétique en temps mesuré », Cahiers d’ethnomusicologie [En ligne], 17 | 2004, mis en ligne le 13 janvier 2012, consulté le 17 janvier 2016. URL : http://ethnomusicologie.revues.org/420

Remerciements :

Un grand merci à Panagiota  Anagnostou pour sa relecture.

Crédits photographiques :

Photographie à la Une : Rembetes in Karaiskaki, Piraeus, 1933. Scan from “Fünf Griechen in der Hölle”. Pas de restrictions de droits connues.
Vignette de Soundcloud : Smyrna style rebetiko trio: Dimitris Semsis, Agapios Tomboulis, Rosa Eskenazi, Athens, 1932. Pas de restrictions de droits connues.

Crédits musicaux :
Rosa Eskenazi, Manes Tzivaeri, 1929. Greek Smyrna / Recordings 1920-1930 / Greek Phonograph,

  1. mot emprunté à la langue turque (englence) pour désigner la fête []
  2. nom donné au Carnaval en Grèce qui est célébré 40 jours avant Pâques []
  3. tradition de l’improvisation poétique chantée []
  4. mot d’origine turco-persan qui signifie miséricorde, grâce, pitié []