Les archives audiovisuelles africaines sont des objets particulièrement complexes et composites, dont la production fait intervenir de multiples acteurs, parfois antagonistes, différents supports et technologies, et différentes échelles : du local au transnational. Cette densité s’impose aux chercheur·es confronté.es à ce type de sources et crée tout un ensemble de dilemmes mais aussi d’opportunités, notamment en termes de questionnements de recherche, mais pas uniquement. A travers cette journée, il s’agira de montrer, à partir d’approches disciplinaires différentes, comment on déplie ces différentes strates et ce qui s’y niche, de rappeler que plus que jamais l’archive n’est pas seulement une source mais un objet de recherche. Continuer la lecture de Dans les plis des archives audiovisuelles africaines. Temporalités, politiques, technologies, 30 septembre 2022
Archives par mot-clé : transmission
La recette du mois : les Baklavas
Pour mieux faire connaître les archives sonores de la phonothèque de la MMSH. Le dernier lundi du mois, nous vous faisons découvrir des recettes de cuisine enregistrées et révélées par les informateurs sur le terrain. Le choix de ce mois-ci s’est porté sur une recette de baklavas.
Le 17 octobre 2007, à Martigues (13500), au cours de l’enquête 2130, Anne-Sylvie Gaucher enregistre le témoignage de Madame Arusyak Arakelova. Cet entretien fait partie d’une collection sonore enregistrée entre 2006 et 2007 dans le cadre du programme de collecte Mémoire orale des Arméniens des quartiers de Marseille et des Bouches-du-Rhône1. Continuer la lecture de La recette du mois : les Baklavas
- ce fonds sonore, financé par les Archives départementales des Bouches-du-Rhône, fait partie d’un programme de l’association Paroles Vives dirigée alors par Corinne Cassé et Plusieurs billets de ce carnets reviennent sur la mémoire arménienne mise en valeur dans cette collection sonore [↩]
Appel à participation : « Ecouter nos mondes, parler de nos écoutes ». Une sonothèque en libre accès pour le public, les artistes et les chercheurs
« Savons-nous parler de notre écoute, la décrire et l’écrire ? »
Cette question, qui constitue un enjeu majeur du quotidien de l’archiviste sonore, a été posée, à l’occasion de cet appel à participation, à un large public de contributeurs. Continuer la lecture de Appel à participation : « Ecouter nos mondes, parler de nos écoutes ». Une sonothèque en libre accès pour le public, les artistes et les chercheurs
La recette du mois : les beureks arméniens
Pour mieux faire connaître les archives sonores de la phonothèque de la MMSH. Le dernier lundi du mois, nous vous faisons découvrir des recettes de cuisine enregistrées et révélées par les informateurs sur le terrain. Le choix de ce mois-ci s’est porté sur une recette de beureks.
Le 17 octobre 2007, à Martigues (13500), au cours de l’enquête 2131, Anne-Sylvie Gaucher enregistre le témoignage de Monsieur et Madame Arpadjian, dans le cadre du programme de collecte Mémoire orale des Arméniens des quartiers de Marseille et des Bouches-du-Rhône1. La femme de ce couple Français d’origine arménienne, nous révèle certaines de ses recettes et parmi celles-ci le choix s’est porté sur une recette de “Beureks” que voici :
Continuer la lecture de La recette du mois : les beureks arméniens
- Ce fonds sonore, enregistré entre 2006 et 2007, fait partie d’un programme de l’association Paroles Vives, dirigée alors par Corinne Cassé, qui a été financé par les Archives départementales des Bouches-du-Rhône. Plusieurs billets de ce carnets reviennent sur la mémoire arménienne mise en valeur dans cette collection sonore. [↩]
Lumière sur les données citoyennes et le petit patrimoine : retour sur la journée atelier du 12 mars
La journée organisée par Jean-Yves Blaise le 12 mars 2018 a été l’occasion de présenter le projet Territographie, créé en partenariat avec le Mucem, la Région PACA et le MAP autour du petit patrimoine en région. Cette plateforme numérique expérimentale de recueil et d’annotation participative, appuyée sur des technologies libres, est fondée sur une approche des sciences ouvertes pour l’identification, la localisation et la caractérisation participatives d’objets qui échappent aux logiques d’inventaire. En introduction, Yolande Padilla, sensible à la rencontre entre recherche, muséographie et public, a rappelé l’importance de la participation citoyenne et de la question de l’autorité partagée dans la perspective de l’Open Science.
Rôle du citoyen capteur, information géographique volontaire, cartographie critique, tels étaient les axes abordés et illustrés lors d’une première intervention du géographe Matthieu Noucher (CNRS–UMR PASSAGES). Il a introduit l’idée qu’une déconstruction de la cartographie est possible, au sens où Jacques Derrida1 l’entendait pour le discours et le savoir. Cette cartographie critique naît de la production des données collectées en géolocalisation par les citoyens. Le citizen sensor (citoyen capteur) apporte une information géographique volontaire en fournissant des données sur diverses applications. Ce système de contribution à la recherche a été décrit par le géographe Michael Frank Goodchild2 en 2007. Les données ainsi produites sont ensuite analysées par les géographes qui peuvent en retirer des informations inédites.
- J. Derrida, De la grammatologie, Les Éditions de Minuit, 1967 [↩]
- “Citizens as sensors: the world of volunteered geography”. GeoJournal. 69 (4): 211–221 [↩]
Entretien avec les soeurs Voikou = ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΒΟΙΚΟΥ
En 2013, le corpus sonore Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et de la phonothèque de la MMSH. Il a été traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Les soeurs Voïkou racontent l’histoire de leurs parents, rescapés de la catastrophe de Smyrne et leur installation à Syros = Οι αδελφές Βόικου αφηγούνται τη ζωή των γονιών τους που επέζησαν της μικρασιατικής καταστροφής και την εγκατάσταση τους στη Σύρο
Ηχογραφήθηκε το 1999 στη Σύρο από την Αγγελική Ψιλοπούλου και την Μαργαρίτα Καλουτά για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1
Η οικογένεια Βόικου είχε μάλλον δέκα παιδιά, επτά κορίτσια και τρία αγόρια. Η Ευστρατία, η Ειρήνη και η Ζωή, είναι τρείς από τις επτά αδελφές Βόικου και μας αφηγούνται την ιστορία της οικογένειας τους. Κατά την διάρκεια της ηχογράφησης, δεν είναι ξεκάθαρο ποιά είναι τα ονόματά τους και ποιά αδελφή μιλάει κάθε φορά, καθώς η μία συμπληρώνει την άλλη. Η μητέρα τους, η Καλλιόπη, ήταν από το Κορδελιό, ενώ ο πατέρας τους, o Δημήτρης, ήταν από την Κρήτη. Είχαν ένα τσαγκαράδικο στη Σμύρνη και ζούσαν αρμονικά με τους τούρκους. Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος, αγνόησαν τις προειδοποιήσεις να φύγουν από την πόλη και συνέχισαν την ζωή τους κανονικά. Σε αυτό το διάστημα η Καλλιόπη έκανε πέντε παιδιά (τα άλλα θα τα γεννήσει αργότερα στη Σύρο) από τα οποία το ένα -ο Βίκτωρας- ήταν μουγκός.
Πριν από το 1922, ένα βράδυ μπήκαν στο σπίτι Τούρκοι στρατιώτες, πήραν όλα τα αντικείμενα που είχαν αξία και τραβήξαν τα σκουλαρίκια των παιδιών. Οι αδελφές Βόικου έχουν μέχρι σήμερα τα σημάδια στα αυτιά τους. Έπειτα ήρθε η Μικρασιατική Καταστροφή και η Καλλιόπη μόνη πάσχιζε να σώσει τα πέντε μικρά παιδιά της, δεδομένου ότι ο Δημήτρης είχε ενταχθεί στον ελληνικό στρατό. Ο Βίκτωρας είχε βρει στον δρόμο ένα σακουλάκι με λεφτά και μ’αυτά επιβίωσαν σε όλο το ταξίδι της φυγής. Μετά από πολλές δυσκολίες και περιπέτειες, κατάφεραν να επιβιβαστούν σε ένα πλοίο. Τα παιδάκια ήταν πολύ μικρά και δοκιμάστηκαν από την πείνα τις κρίσιμες αυτές στιγμές. Το καράβι τους πέρασε από Χίο, Μυτιλήνη, Ύδρα και Σπέτσες. Στην αρχή νόμιζαν ότι θα έβρισκαν τον πατέρα τους στην Αθήνα, αλλά αυτός, ως στρατιώτης είχε μεταβεί στη στρατιωτική βάση της Σύρου. Οι αδελφές Βόικου θυμούνται τη στιγμή της επανένωσης της οικογένειας στη Σύρο σαν μια στιγμή μεγάλης συγκίνησης. Ο πατέρας δούλευε ως τσαγκάρης στο Αμερικανικό Ορφανοτροφείο και αργότερα άνοιξε δικό του τσαγκαράδικο καταφέρνοντας να αγοράσει ένα σπίτι. Τα πρώτα χρόνια οι Συριανοί δεν ήταν πολύ φιλόξενοι, τους φώναζαν “τουρκόσπορους” και τις γυναίκες “τουρκομερίτισσες”. Συγκατοικούσαν πολυάριθμες οικογένειες προσφύγων σε μικρούς χώρους κάτω από κακές συνθήκες υγιεινής. Σιγά-σιγά όμως γνωρίστηκαν με τους ντόπιους, έκαναν παρέα και ανέπτυξαν στενές σχέσεις. Μάλιστα, διάφορες Συριανές φίλες της Καλλιόπης την βοήθησαν πολύ όταν ήταν μικρά τα παιδιά της.
Η Καλλιόπη η Σμυρνιά, όπως την έλεγαν στη Σύρο, ήταν γνωστή για τα γλέντια της και τις γιορτές της, στα οποία έρχονταν ντόπιοι και πρόσφυγες περιμένοντας με ανυπομονησία να δοκιμάσουν τα φαγητά της. Έκαναν μεγάλα τραπέζια στο σπίτι τους, όπου τραγουδούσαν σμυρνέϊκα και λέγανε μαντινάδες. Όλη η γειτονιά μαζευόταν για να ακούσει. Ο πατέρας, εκτός από το τσαγκαράδικο, άνοιξε και μια ταβέρνα. Εκεί περνούσε τα βράδια, κερνούσε συχνά τους πελάτες και έσβηνε τα περισσότερα από όσα του χρωστούσαν. Η Καλλιόπη ήταν θρήσκα, τακτική και καθαρή, γάζωνε σε μια μηχανή τα εσώρουχα της οικογένειας, ετοίμαζε φαγητό και το πήγαινε κάθε μέρα στα εργοστάσια που εργάζονταν τα παιδιά της. Οι αδελφές Βόικου πήγαν λίγες μόνο τάξεις δημοτικού και μετά αναγκάστηκαν να δουλέψουν, κυρίως στα εργοστάσια της Ερμούπολης. Στην Κατοχή, σύμφωνα με τις αδελφές, οι πρόσφυγες δοκιμάστηκαν περισσότερο από τους άλλους κατοίκους του νησιού και ο Δημήτρης προστάτευσε τις κόρες του από τις ερωτικές διαθέσεις των Ιταλών. Λίγο αργότερα πέθανε η Καλλιόπη και ο Δημήτρης κόντεψε να τρελαθεί από τη στεναχώρια.
Στο τελευταίο τμήμα της συνέντευξης οι τρεις αδελφές μιλούν για τις δικές τους κυρίως αναμνήσεις, για τους γάμους, τις διασκεδάσεις, τις σχέσεις τους με το άλλο φύλο. Ξεχωρίζουν οι πληροφορίες που αναφέρονται σε ένα ορφανό που περιμάζεψε η μητέρα τους και το έκανε ψυχοπαίδι, όπως και ότι δεν πήγε στον γάμο μιας κόρης της με έναν καθολικό και της μίλησε μόνον όταν γέννησε το πρώτο της παιδί, σε αντίθεση με τον πατέρα τους που δεν είχε πρόβλημα με τους μικτούς γάμους. Το κλίμα της συνέντευξης είναι ευχάριστο, έχει νυχτώσει αρκετά και οι αδελφές πειράζουν η μία την άλλη.
Crédits photographiques de l’image à la Une : Image à la une, portraits des soeurs Voikou. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC).
Deuxième image, Greek and Armenian refugee children in the sea near Marathon, Greece, c. 1915 or 1916, following their departure from Turkey. Photograph by the : American Committee for Relief in the Near East, Library of congress. Pas de restrictions de droits connues.
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : entretien avec Despina Dimou = συνεντευξη με την Δεσποινα Δημου
En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Despina Dimou, réfugiée de la première génération évoque la catastrophe de Smyrne qu’elle a vécu à l’âge de 14 ans
Δέσποινα Δήμου πρόσφυγας πρώτης γενιάς μιλάει για την μικρασιατική καταστροφή που έζησε σε ηλικία 14 χρονών Ηχογραφήθηκε το 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1
Η Δέσποινα Δήμου τη στιγμή της συνέντευξης είναι 92 χρονών. Γεννήθηκε το 1908 στο Αϊβαλί (Κυδωνίες) κοντά στην Σμύρνη. Ο πατέρας της Γαβριήλ Δήμος και η μητέρα της Φανή ήταν από την Κωνσταντινούπολη και είχαν πέντε παιδιά τον Θανάση, τη Μαρία, την Ειρήνη, την Αφροδίτη και τη Δέσποινα. Ο Γαβριήλ ήταν γνωστός βιολιστής στο Αϊβαλί με μεγάλο ρεπερτόριο που δεν ήταν μόνο παραδοσιακό. Χωρίς να έχει πάει για πολύ καιρό στο σχολείο, είχε μάθει να γράφει και να διαβάζει, ενώ η Φανή ήταν αναλφάβητη. Ήταν μια μεσοαστική οικογένεια με πολύ αγάπη για τη μουσική και διαφορετικά ακούσματα. Ο Θανάσης και η Μαρία ήξεραν και αυτοί να παίζουν βιολί, ενώ όλοι είχαν μουσικές γνώσεις. Η Δέσποινα λέει συγκινημένη πως “έβγαινε πάντα μουσική μέσα από το σπίτι και πως το μόνο ουσιώδες και χαριτωμένο ήταν αυτό”.
Πριν τα γεγονότα του 1922, όλα τα παιδιά πηγαίναν στο σχολείο εκτός από την Ειρήνη που δούλευε ήδη ως καθηγήτρια και ήταν αρραβωνιασμένη με έναν επίσης καθηγητή, τον Δημήτρη Κοντέλλη, τον οποίο κατά τη διάρκεια των γεγονότων του 1922 οι Τούρκοι στρατιώτες τον πυροβόλησαν και τον σκότωσαν. Σύμφωνα με την Δέσποινα, πριν τη Μικρασιατική καταστροφή οι Τούρκοι και οι Έλληνες ζούσαν χωρίς εχθρότητα και προβλήματα. Το αίσθημα μίσους από κάποιες ομάδες και η αντιπαλότητα ήρθε αργότερα. – Τον Σεπτέμβριο του 1922, κατά την διάρκεια των διωγμών, η οικογένεια διέφυγε με τα αμερικάνικα πλοία για την πόλη της Μυτιλήνης στη Λέσβο. Η Φανή κατάφερε να κρύψει κάποιες χρυσές λίρες στο στρίφωμα του φορέματος της και να τις περάσει από το τουρκικό τελωνείο. – Στη Μυτιλήνη η οικογένεια έμεινε για περίπου ένα χρόνο. Εκεί κατοικούσε μία μεγάλη μειονότητα Τούρκων με τους οποίους η οικογένεια Δήμου ήταν γείτονες. Οι Τούρκοι τους συμπεριφέρθηκαν πολύ καλά, τους βοήθησαν και είχαν μεταξύ τους πολύ καλές σχέσεις. Ένας νεαρός Τούρκος ερωτεύτηκε τη Μαρία (μία από τις αδελφές) η οποία, όπως η Δέσποινα υποστηρίζει, ήταν πολύ όμορφη, αλλά εκείνη την εποχή ήταν σχεδόν αδύνατο να γίνει μικτός θρησκευτικός γάμος. Στο νησί, ζούσαν αρκετές προσφυγικές οικογένειες και συζούσαν όλοι μαζί, μέσα σε μια όμορφη καθημερινότητα. Η Δέσποινα αναπολεί εκείνη την περίοδο και θυμάται πως ήταν πολύ χαρούμενη. – Ένα χρόνο μετά, λόγω της συνθήκης της Λωζάνης και της ανταλλαγής των πληθυσμών, οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Μυτιλήνη και την Ελλάδα. Ο Θανάσης είχε κάποιες γνωριμίες στη Σύρο από το στρατό και η οικογένεια μετακινήθηκε στην Ερμούπολη. Πέρασαν στην αρχή δύο επισφαλή χρόνια, όπου ο Γαβριήλ έπαιζε βιολί δεξιά και αριστερά και ζούσαν σε μια καρβουναποθήκη. Έπειτα, με πολλές προσπάθειες, κατάφεραν να ανοίξουν ένα μικρό παντοπωλείο στην Ερμούπολη και να νοικιάσουν ένα σπίτι για να μείνουν. Η αδελφή του Ειρήνη, που ήταν καθηγήτρια, έδινε μαθήματα στις μικρότερες αδελφές της, ανάμερα σ’ αυτά ήταν και το μάθημα μουσικής. Η Δέσποινα μας λέει πως η ίδια, είχε πολύ ωραία φωνή και της άρεσε να τραγουδάει, ενώ αργότερα ξεκίνησε να φοιτά στην εμπορική σχολή και έκτοτε δούλευε. Η άποψη της Δέσποινας για την υποδοχή των προσφύγων στη Σύρο είναι αντιφατική, από την μια υποστηρίζει πως οι Συριανοί ήταν καλοπροαίρετοι με τους πρόσφυγες, από την άλλη μιλάει για πολλές δυσκολίες ένταξης, όπως επίσης και για «χαρακτηρισμούς» στο πρόσωπό τους. Κλείνοντας η Δέσποινα λέει “Συγγνώμη αλλά δεν έχω όμορφες ιστορίες να διηγηθώ”.
Crédits photographiques : Image à la une, portraits de Despina Dimou et son mari. La photographie de Despina Dimou a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades.(CC BY-NC). Deuxième image, Kuiawiak, Historic Sheet Music Collection 1800-1922), Library of congress. Pas de restrictions de droits connues.
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : entretien avec les soeurs General = συνεντευξη με τις αδελφες Ζενεραλ
En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Deux soeurs, issues d’une famille de réfugiés sur l’île de Syros, évoquent les récits de leur père Zosef General qui a vécu l’incendie de Smyrne à l’âge de 27 ans
Δύο αδελφές από προσφυγική οικογένεια, μας αφηγούνται την ζωή του πατέρα τους Ζοζέφ Ζενεράλ που έζησε την καταστροφή της Σμύρνης στην ηλικία των 27 χρονών. Ηχογραφήθηκε στις 8 Αυγούστου του 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1
Οι αδελφές Ζενεράλ, η Αντουανέτα και η Ελεονώρα, αφηγούνται την ιστορία του πατέρα τους Ζοζέφ-Ιωσήφ Ζενεράλ από τη Σμύρνη, που επιβίωσε από την μεγάλη πυρκαγιά του 1922. Η Αντουανέτα Zενεράλ γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1928 και εργάστηκε σε υπηρεσία ηλεκτροδότησης. Η Ελεονόρα Ζενεράλ γεννήθηκε το 1931, επίσης στην Ερμούπολη και δούλευε σαν έμπορος ψιλικών. Ο Ζοζέφ γεννήθηκε στη Μασσαλία το 1895 και τέλειωσε το γαλλικό γυμνάσιο, ενώ ο πατέρας του ήταν Γάλλος και δούλευε στους γαλλικούς σιδηροδρόμουs. Μετά από χρόνια, εγκαταστάθηκαν στο προάστιο Μπουρνόβα της Σμύρνης. Ο Ζοζέφ δούλευε εκεί σαν ηλεκτρολόγος και είχε καλή οικονομική κατάσταση. Η συμβίωση με τους Τούρκους ήταν ήρεμη, είχαν προσωπικές σχέσεις και συνεργαζόντουσαν συχνά. Toν Φεβρουάριο του 1922, παντρεύτηκε μία κοπέλα με το πατρώνυμο Ψύλλα από την γειτονιά Κορδελιό, ενώ οι γονείς της είχαν καταγωγή από Χίο. Επτά μήνες μετά έγινε το μεγάλο πογκρόμ και η ομαδική φυγή. Οι αδελφές Ζενεράλ ανακαλούν τις ημέρες της καταστροφής από αφηγήσεις του Ζοζέφ : επικρατούσε πανικός, καιγόταν όλη η προκυμαία της Σμύρνης και ο τούρκικος στρατός σκότωνε τους άντρες που προσπαθούσαν να επιβιβαστούν στα πλοία. Χάρη στη βοήθεια ενός Ιταλού, ο Ζοζέφ κατάφερε να φυγαδέψει την οικογένειά του σε ένα βαπόρι. Μέσα στη βάρκα, εκτός από την έγκυο γυναίκα του, ήταν και η μητέρα του και οι δύο αδελφές του. Επιλέξανε τη Σύρο για εγκατάσταση γιατί είχαν εκεί εύπορους συγγενείς από τη μεριά της γυναίκας του και ευελπιστούσαν σε μια βοήθεια. Όμως οι συγγενείς δεν ήταν τελικά πρόθυμοι να τους βοηθήσουν και τους εκμεταλλεύτηκαν δεδομένου ότι δούλευαν σ’αυτούς σαν υπηρέτες. Τα πρώτα χρόνια ήταν πολύ δύσκολα αφού ο Ζοζέφ ήταν άνεργος και οι συριανοί τους αντιμετώπιζαν με καχυποψία. Συχνά τους χαρακτήριζαν “τουρκόσπορους” και τις γυναίκες “πρόστυχες”. Αργότερα ο Ζοζέφ κατάφερε να βρει δουλειά σαν ηλεκτρολόγος και με τη βοήθεια των αποζημιώσεων που τους έδινε το ελληνικό κράτος, έκτισαν ένα σπίτι στη συνοικία του Αγίου Νικολάου. Στην Κατοχή, η οικογένεια εξαθλιώθηκε από την πείνα. Οι αδελφές Ζενεράλ θυμούνται ένα γεύμα που είχε τσουκνίδες βρασμένες με θαλασσινό νερό λόγω έλλειψης αλατιού. Σύμφωνα με τις ίδιες, η Σύρος ήταν μία πόλη που υπερείχε πολιτιστικά σε σύγκριση με τα υπόλοιπα νησιά, λόγω της οικονομικής της ανάπτυξης και της κινητικότητας του λιμανιού της. Υπήρχε μια ευρωπαϊκή επιρροή στο ντύσιμο, οι άντρες δεν φορούσαν βράκες αλλά παντελόνια, επικρατούσε κυρίως η κλασσική και λιγότερο η δημοτική μουσική και ταυτόχρονα λειτουργούσε το δημοτικό Θέατρο «Απόλλων» όπου ανέβαζαν πολλές γνωστές παραστάσεις και όπερες του εξωτερικού. Το ζεύγος Ζενεράλ έκανε πέντε παιδιά : την Υβόνη, την Κατίνα (που πέθανε μικρή), την Αντουανέτα, την Ελεονώρα και τον Αντώνη. Η μητέρα πέθανε στα 58 της χρόνια από εγκεφαλικό. Ο Ζοζέφ πέθανε το 1984 όταν ήταν 89 χρονών. Υπήρξε υποστηρικτής του Βενιζέλου και αργότερα κεντρώος. Στο τέλος της συζήτησης παρεμβαίνει και ο Ευάγγελος Κωσταντίνου Mανωλάs, ο σύζυγος της Αντουανέτας, που γεννήθηκε στις 25 Mαρτίου του 1923 στη Νάξο και οι γονείς του ήταν από τα Βουρλά της επαρχίας Σμύρνης.
Crédits photographiques : portrait de la famille General en 1923. La photographie a été déposée à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades. (CC BY-NC).
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλής τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : entretien avec Vasilia Tsaousoglou et sa fille = συνομιλια με την Βασιλεια Τσαουσογλου και την κορη της
En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Vasilia Tsaousoglou, réfugiée de la première génération, évoque la catastrophe de Smyrne qu’elle a vécu en 1922, avec le soutien de sa fille
Η Βασιλεία Τσαούσογλου, πρόσφυγας πρώτης γενιάς, αφηγείται τα γεγονότα της μικρασιατικής καταστροφής με την βοήθεια της κόρης της, όπως τα έζησε η ίδια το 1922
Ηχογραφήθηκε στις 7 Αυγούστου του 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου για την συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ 1
H Bασιλεία Τσαούσογλου μας μεταφέρει τις μνήμες της, πριν και μετά την Mικρασιατική Kαταστροφή. Στη συζήτηση βοηθά και η κόρη της συμπληρώνοντας τα κενά μνήμης της. Η Βασιλεία γεννήθηκε το 1909 στο Λιβίσι της Μικρἀς Ασίας. Ο πατέρας της λεγόταν Μάρκος Χατζηστεφάνου, καπνέμπορος στο επάγγελμα και η μητέρα της Κοραλία, η οποία έκανε τέσσερα παιδιά : τρία αγόρια και ένα κορίτσι. Οι μνήμες από την παιδική ηλικία είναι θολές, θυμάται πως έμαθε γράμματα από δασκάλες που ερχόντουσαν στο σπίτι και ότι το Λεβίσι ήταν μια πόλη μικτή με αρκετούς Τούρκους. Λίγο πριν την καταστροφή, φίλοι Τούρκοι τους είχαν προειδοποιήσει να φύγουν γιατί ο τουρκικός στρατός ήταν έτοιμος για μεγάλη επίθεση. Το 1922, κατά την διάρκεια των γεγονότων, όλη η οικογένεια επιβιβάστηκε σε καράβι και καταλήξανε στη Σύρο. Στην αρχή οι συνθήκες ζωής ήταν πολύ δύσκολες. Ο πατέρας της Μάρκος έπαθε εγκεφαλικό με αποτέλεσμα να τυφλωθεί. Έκτοτε, κυκλοφορούσε με ένα μαύρο πανί στο ένα μάτι και όλοι τον φώναζαν περιπαιχτικά μονόφθαλμο. Αργότερα, νοικιάσανε ένα σπίτι στην Κοίμηση και δεν δέχτηκαν να πάνε στον προσφυγικό συνοικισμό, όπου τους πρόσφεραν σπίτι. Η Κοραλία δούλευε σε σπίτια και έραβε. Όταν έλειπε από το σπίτι, έστελνε την Βασιλεία σε μία πλούσια οικογένεια της συνοικίας όπου μάθαινε νοικοκυριό. Η Κοραλία προσπαθούσε να μορφώσει την κόρη της και της πήρε, με το κομπόδεμα που μάζευε, μια δασκάλα για να της μάθει γράμματα, ενώ τα αγόρια της οικογένειας, πηγαίνανε στο σχολείο τα πρωινά και τα απογεύματα ήταν μαθητευόμενοι· ο ένας δούλευε σε έναν παπουτσή και ο άλλος σε έναν μαραγκό. Η Βασιλεία συνέχισε να δουλεύει στην ίδια οικογένεια μέχρι που παντρεύτηκε τον Ευριπίδη Τσαούσογλου. Ο Ευριπίδης είχε έρθει από την Αγία Φωτεινή της Σμύρνης. Ήταν έμπορος και είχε καΐκια που φόρτωναν εδώδιμα-αποικιακά προϊόντα. Στη Σύρο κατασκεύαζαν σακούλες με αλευρόκολλα και χαρτί. Όταν ο Ευριπίδης και η Βασιλεία παντρεύτηκαν, έφτιαξαν ένα σπίτι στον Άγιο Νικόλαο. Έκαναν έξι παιδιά, μία κόρη και πέντε αγόρια, από τα οποία πέθαναν τα τρία.
Crédits photographiques : portraits de Vasilia Tsaousoglou. Les photographies de Christos Tsaousoglou ont été déposées à la phonothèque de la MMSH. Toutes les photographies de cette collection sont diffusées avec l’autorisation des témoins, elles sont déposées à la phonothèque de la MMSH et aux archives des Cyclades. (CC BY-NC).
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]
Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922 : συνέντευξη με τον Χρύσανθο Βαϊανο = entretien avec Chrysanthos Vaianos
En 2013, le corpus sonore “Réfugiés d’Asie-Mineure sur l’île de Syros en 1922″ a été déposé conjointement au sein des Archives historiques de l’île de Syros et à la phonothèque de la MMSH et traités à la phonothèque en langue grecque et française. Les notices en langue française sont accessibles sur la base de données Ganoub, celles en langue grecque le sont aux Archives historiques de l’île de Syros et sur les Carnets de la phonothèque, sous forme de billets.
Notice en langue française : Chrysanthos Vaianos, réfugié de la deuxième génération, évoque les récits de son père Kostantinos Vaianos qui a vécu la Grande Catastrophe à l’âge de 14 ans
Ο Χρύσανθος Βαϊανός πρόσφυγας δεύτερης γενιάς ανακαλεί τις αναμνήσεις του από την ζωή του πατέρα του Κωσταντίνου Βαϊανού ο οποίος έζησε την μικρασιατική καταστροφή στην ηλικία των 14 χρονών
Ηχογραφήθηκε στις 9 Αυγούστου του 2001 στην Σύρο από την ιστορικό Κατιλένα Σταθάκου1
O Χρύσανθος Βαϊανός γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1956. Μας αφηγείται την ιστορία του πατέρα του, Κωνσταντίνου Βαϊανoύ, Μικρασιάτη πρόσφυγα που γεννήθηκε περίπου το 1907-1908. Την εποχή των γεγονότων, ο συνονόματος παππούς του Χρύσανθου και η γιαγιά του Ελένη ζούσαν στην Σύλλη που ήταν μία περιοχή λίγο έξω από το Ικόνιο. Είχαν δέκα παιδιά: τον Ιορδάνη, τον Δημήτρη, τον Κωνσταντίνο (τον πατέρα του Χρύσανθου), τον Βάγια, τον Νίκο, την Ανθούλα, την Χαρίκλεια, την Ειρήνη, την Μαρία και την Χρυσούλα. O Κωνσταντίνος σπούδασε σε μικτό σχολείο με Τούρκους και Έλληνες. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις του πατέρα του, στο σχολείο μάθαιναν καλλιγραφία, ξένες γλώσσες και η συμβίωση τους ήταν αρμονική. Κατά την διάρκεια του Ραμαζανίου, κάποιες φορές μοιράζονταν το γεύμα τους μαζί στα κρυφά. Η οικογένεια Βαϊανού ζούσε καλά και είχαν ένα ιδιόκτητο διώροφο σπίτι. Μετά την καταστολή και τους διωγμούς εναντίον των Ελλήνων, ο στρατηγός του τούρκικου στρατού που έφτασε στην Σύλλη, εγκαταστάθηκε στο πρώτο όροφό του σπιτιού. Για καλή τους τύχη, ο στρατηγός είχε ζήσει στην Θεσσαλονίκη και ήταν φιλικά προσκείμενος στους Έλληνες. Ο Χρύσανθος (που δεν είναι ξεκάθαρο πότε και που πέθανε, μάλλον στην Καισάρεια, στην εξορία) ήταν απών και ο στρατηγός βοήθησε την Ελένη, στην παραγωγή και πώληση ρακής για να ανταπεξέλθουν οικονομικά. Όταν η κατάσταση έγινε ασφυκτική, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Σύλλη. Η οικογένεια εμπιστεύτηκε τα τιμαλφή αντικείμενα στους Τούρκους γείτονες που ζούσαν κοντά, με την σκέψη ότι μία μέρα θα γυρίσουν πίσω. Έτσι λοιπόν, η Ελένη και τα εννέα παιδιά της (τον πρωτότοκο από τα δέκα, τον είχαν στείλει στην εξορία και τον βρήκαν αργότερα), ταξίδεψαν για την παραθαλάσσια πόλη Μερσίνη με σκοπό να βρουν μία θέση στα καράβια που πήγαιναν στην Ελλάδα. Toν Δεκέμβριο του 1922 σε αντάλλαγμα με πολλά νομίσματα χρυσού η οικογένεια κατάφερε να επιβιβαστεί σε ένα κατάμεστο καράβι. Το ταξίδι διήρκεσε 22 μέρες και πολλοί επιβάτες νόσησαν ή είχαν ήδη μολυνθεί από τύφο. Επειδή υπήρχε ο φόβος της μετάδοσης, καίγανε τους νεκρούς στο καζάνι του βαποριού. Κατά την διάρκεια της συνέντευξης, O Χρύσανθος μας δείχνει ένα παλιό οθωμανικό διαβατήριο της οικογένειας του και κάποιες σημειώσεις : “Στις 6 Ιανούαριου του 1923 το καράβι φτάνει στον Πειραιά και εκεί η αστυνομία τους βάζει σε καραντίνα για 8 μέρες. Έπειτα η οικογένεια μεταφέρεται στο Ναυπλιο. Eκεί πεθαίνει από τύφο η μία αδελφή η Ειρήνη.” Δεν γνωρίζουμε ακριβώς για ποιο λόγο βρέθηκαν στην Σύρο, ο Χρύσανθος υποθέτει πως εγκαταστάθηκαν εκεί, γιατί είχαν ένα θείο που είχε καλή σχέση με τον διευθυντή του Αμερικάνικου ορφανοτροφείου και μπόρεσε να τους περιθάλψει και να τους βοηθήσει. Τελειώνοντας, ο Χρύσανθος αναφέρει πως όλη η οικογένεια ενσωματώθηκε στην ελληνική κοινωνία: ο Ιορδάνης έγινε επιχειρηματίας, ο Δημήτριος ασχολήθηκε με το εμπόριο, ο Βάγιας σπούδασε δικηγόρος, η Χρυσούλα έγινε οδοντίατρος. Ο πατέρας του Χρύσανθου, ο Κωσταντίνος έγινε επίσης έμπορος και παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Ξενάκη από την Νάξο. Απόκτησαν δύο παιδιά, τον Χρύσανθο και την Ελένη.
Crédits photographiques de l’image à la Une : portrait de Chrysanthos Vaianos. La photographie de Konstadinos Vaianos a été déposée à la phonothèque de la MMSH (CC BY-NC-BY).
- H συλλογή προφορικών μαρτυριών “Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922 στη Σύρο“ κατατέθηκε σε συνεργασία με το Ιστορικό Αρχείο Κυκλάδων της Σύρου στην Φωνοθήκη του Κέντρου Μεσογειακών και Ανθρωπιστικών Σπουδών (maison méditerranéenne des sciences de l’homme). Οι προφορικές μαρτυρίες έγιναν στο πλαίσιο του προγράμματος “H πόλη στους νεότερους χρόνους” με επικεφαλή τον καθηγητή νεότερης ιστορίας, Χρήστο Λούκο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών [↩]